JAAROVERZICHT VAN GOGH NP 2022 Er groeit iets moois
3 Inhoud Voorwoord Inleiding 1. 2022 in vogelvlucht 2. Van Gogh als grote inspirator 3. Er groeit iets moois 4. Projecten op weg naar status Nationaal Park nieuwe stijl Natuurbeleving Van Gogh NP wandelroutes Van Gogh Pioniers Betrokken horeca- en recreatieondernemers Versailles van het Noorden Educatie strategie Proeftuin van Van Gogh NP - GroenBlauw Dooraderd Landschapsbiografie Van Gogh NP Academie 5. Resultaten Brabants Bodem 6. Salon Van Gogh 2022 7. Ateliers Van Gogh NP 8. Van Gogh en Overzicht partners Van Gogh NP pag 5 pag 9 pag 10 pag 20 pag 22 pag 24 pag 24 pag 25 pag 26 pag 26 pag 28 pag 29 pag 30 pag 31 pag 32 pag 36 pag 38 pag 40
Voorwoord Voor u ligt het jaaroverzicht Van Gogh NP 2022. Ik ben trots op de resultaten die we samen als partners in dit tweede jaar na de oprichting hebben geboekt. Met Van Gogh als inspiratie hebben langs alle ontwikkellijnen van het Masterplan activiteiten plaatsgevonden, die bijdragen aan versterking van het landschap en de biodiversiteit. Sommigen al tastbaar, anderen in ontwikkeling om op termijn gerealiseerd te worden. Van Gogh NP is in volle gang: met 350 melkveehouders aangesloten bij de Biodiversiteitsmonitor, jonge Van Gogh NP-pioniers met frisse ideeën, inspirerende initiatieven in Van Gogh NP Academie en het opnemen van Van Gogh NP als ambitie in de Brabantse Verstedelijkingsakkoorden. Onze partners dragen bovendien vanuit hun kernactiviteiten ook al volop bij door beekherstel, ecologische verbindingszones en duurzaam toerisme. Van Gogh NP blijkt een katalysator te zijn, een proeftuin met perspectief, en helpend voor de complexe maatschappelijke opgaven en vele programma’s waarvoor besturen in Brabant aan de lat staan. Zo wordt Van Gogh NP als voorbeeld genoemd in het rapport van Brabant Advies ‘Visie, lef en partnerschap in tijden van grote opgaven. Een slijpsteen voor toekomstbestendig besturen’ dat op dinsdag 31 januari 2023 is gepubliceerd. Van Gogh NP als voorbeeld van “lef” voor de noodzakelijke nieuwe vormen van samenwerking. Tegelijkertijd beseffen we dat we ook nog maar pas zijn begonnen. We kijken vooruit om de vele uitdagingen aan te gaan en vanuit perspectief kansen te benutten. Experimenteren en doen, voor een mooi, groen, gezond en vitaal landschap van de toekomst! Graag had ik zelf nog meer inhoud gegeven aan mijn taak als voorzitter en ook langer willen aanblijven. Persoonlijke omstandigheden maken dat onmogelijk. Daarom geef ik het stokje over aan mijn opvolger, Martijn van Dam, in de hoop en verwachting dat hij met een zeer betrokken en enthousiast team van medewerkers en partners de provincie nog mooier, gezonder en groener maakt. En dat te midden daarvan de Parel van Van Gogh Nationaal Park mag glanzen! Met dank en ook een knipoog naar Vincent. Prachtige inspiratiebron. We doen het voor ons Brabant! Paul Rüpp Voorzitter Van Gogh Nationaal Park (Kort nadat Paul dit voorwoord schreef, is hij helaas overleden) Bekijk hier het rapport 4 5
In memoriam “ Iemand die zoekt naar gevoel in zijn werk die moet eerst zelf gevoelen en leven met zijn hart”. Vincent van Gogh (brief 186) Een bestuurder met passie, humor en oog voor zijn omgeving. Patroon van het Van Gogh Nationaal Park. Paul Rüpp We zijn dankbaar voor Pauls bevlogenheid en waardevolle bijdrage aan Van Gogh Nationaal Park. Partners en patronen Van Gogh Nationaal Park 6 7
Inleiding Het jaar 2022 was wereldwijd onrustig en wispelturig. Van corona-epidemie naar een oorlog in Oekraïne met een enorme inflatie en economische onrust als gevolg. In Nederland is daar bovenop de stikstofagenda allesbepalend voor niet alleen de natuur- en landbouwagenda, maar inmiddels ook van de gehele Nederlandse economie. Voor iedereen is duidelijk dat er substantiële veranderingen nodig zijn voor het verbeteren van de kwaliteit van de leefomgeving en de toekomstbestendigheid van Nederland. Van Gogh Nationaal Park creëert als brede beweging van actieve partners een tussenruimte waarin projecten tot wasdom kunnen komen. Daarbij ligt de focus op een integrale aanpak. Dit leest wellicht als een fraaie volzin, maar het is voor ons de praktijk. Partners vinden elkaar steeds meer in het uitvoeren van projecten die we met het uitbrengen van het masterplan in 2020 met elkaar zijn aangegaan. Toch ligt er nog een stevige opgave om Van Gogh Nationaal Park duurzaam te verankeren. Zowel bij bestuurders en beleidsmakers, als bij bedrijven en bewoners. De toekenning van een officiële status als nationaal park is voor ons nodig om noodzakelijke vervolgstappen in 2023 te kunnen zetten. Hierover zijn we met positieve verwachting in constructief gesprek met het Ministerie van LNV. Onze kracht is dat er zowel projecten vanuit Van Gogh NP worden uitgevoerd als op initiatief van de partners zelf. Zij realiseren kleine en grote projecten in lijn met het Masterplan en brengen deze dankzij onze gemeenschappelijke, integrale visie naar een hoger plan. Zo brengt Van Gogh NP letterlijk een beweging op gang… In dit jaaroverzicht krijgt u een indruk van de activiteiten die in 2022 zijn uitgevoerd voor de realisatie van de uitvoeringsagenda van het Masterplan. Onze gezamenlijke ambitie kan worden gerealiseerd door projecten geïnitieerd door Van Gogh NP en projecten opgestart door partners die evenzeer bijdragen aan de doelstellingen. Wat ons betreft is dit een mooi uitgangspunt voor een langdurig vervolg. Wij wensen u veel leesplezier. Frank van den Eijnden en Anneke Boezeman Bekijk hier masterplan 9 Besluitvorming aanvraag status Nationaal Park Er zijn in 2022 meerdere bestuurlijke overleggen geweest tussen een delegatie van Van Gogh NP en het Ministerie van LNV. Daarin is gesproken over de status NP passend bij de brede aanpak van Van Gogh NP en over mogelijke manieren waarop het Rijk kan bijdragen aan de opgaven uit het Masterplan. Op 8 juli hebben we voor een delegatie van LNV een werkbezoek georganiseerd in Van Gogh NP om de brede, ontwikkelingsgerichte aanpak en kansen toe te lichten. Op verzoek van het Ministerie van LNV hebben we in het najaar input gegeven voor de totstandkoming van het nieuwe Beleidsprogramma Nationale Parken waar LNV in september mee is gestart. De verwachting is dat er in de loop van 2023 duidelijkheid komt over de statusaanvraag voor Van Gogh NP. Dit na besluitvorming over het Beleidsprogramma door provincies/IPO en Rijk en helderheid over financiën door LNV en individuele provincies. Volgens de huidige planning kan het Beleidsprogramma in het najaar van 2023 worden uitgewerkt in partner- afspraken met Rijk, provincies, parken en partners. Dan wordt ook duidelijkheid gegeven over de vervolgprocedure voor Van Gogh NP.
1 Van Gogh NP is een ontwikkelingsgericht Nationaal Park nieuwe stijl, waarin partners samen werken aan de versterking van natuur, landschap en biodiversiteit, met meerwaarde voor ecologie, economie en sociaalmaatschappelijke kwaliteiten in een stedelijke regio met 1,5 miljoen inwoners. Januari-februari Wervingscampagne voor een landschapslabel door Brabants Bodem en Van Gogh NP Het jaar ging van start met de werving van een ondernemer als kartrekker voor een nieuw landschapslabel om duurzaam agrarisch produceren te laten renderen en de leefomgeving binnen het Van Gogh Nationaal Park een continue kwaliteitsimpuls te geven. Dit in het kader van het programma Brabants Bodem. Bekijk de animatie over de Brabantse Biodiversiteitsmonitor Bekijk de route online 27 januari Inspiratiedag Groen boeren verdient beter. Brabantse Biodiversiteitsmonitor breidt uit met 140 deelnemers. (P.32) 10 februari Eerste Van Gogh NP wandelroute geopend in Nuenen (P.24) 10 11 2022 IN VOGELVLUCHT
23 februari 2022 Eindpresentaties Van Gogh NP Academie editie 1, in Sint-Oedenrode (P.31) 30 maart 2022 Cultureel netwerrkevenement Salon Van Gogh op Landgoed Oud-Herlaer (P.36) Bekijk de cases van de deelnemers Bekijk de video van Salon van Gogh 12 13 Vanaf juni Start campagne Er groeit iets moois... (P.22) 13 juni 2022 Eindpresentatie tweede editie Van Gogh NP Academie in Biezenmortel (P.31) Bekijk de video 'Er groeit iets moois' Bekijk de website
8 juli Atelier Van Gogh NP: Het stroomt in Van Gogh NP (P.38) 9-10 juli 2022 Jongeren van het groene traineeship IVN Van Gogh NP organiseren: Night at the museum, ontdek de stadsnatuur in Tilburg (P.25) 14 15 15-16 juni Netwerkevenement provincie Noord-Brabant: Brabant ontmoet live 5 juli 2022 Lancering Van Gogh NP Wandelroutes in Etten-Leur en Zundert (P.24) Bekijk de routes online Etten-Leur Zundert
NATUUR OP RECEPT MAARHEEZEPARK HUIBEVENPARK REESHOFPARK BLEUKBOS GOLFTERREIN PRISE D’EAU HEIDEPARK - VREDELUST WIJKERMEER ‘Put van Reef’ WIJKERBOS ‘t Hoogspoor’ WANDELROUTE DOOR DE DONGEVALLEI WILHELMINAKANAAL DE GAAS REESHOFBOS WILMABOS OUDE WARANDE DE DRIJFLANEN REESHOFWEIDE DE KOEWEIDEN DE LANGE REKKEN KOOLHOVEN LANDGOED DONGEWIJK AMARANT GROEITUIN013 DRASSE DRIEHOEK © Kaartbeeld: gemeente Tilburg © foto’s Yvonne Simons, Rob Wolters, Gerdien Wolthaus Paauw, John Davids & Beeldbank Tilburg © Kaartbeeld: Google maps Huis ter Heide Landgoed De Hoevens Boswachterij Dorst Nationaal Park Loonse en Drunense Duinen Kampina Landgoed Pauwels REESHOF Overzichtskaart met verbinding naar omliggende natuurgebieden Groen doet goed Gewoon elke dag even de natuur in. Twintig minuutjes; dat doet zoveel goed. Het verbetert de stemming, helpt tegen neerslachtigheid en verlaagt de bloeddruk. Van een ommetje door de natuur ga je ook beter slapen en het prikkelt je creativiteit. Schrijf vaker ‘groen’ voor Natuur op Recept moedigt professionals in zorg en welzijn aan om ‘het groene medicijn’ zo veel mogelijk te adviseren. Het helpt vaker dan je denkt en kan uitgeschreven worden zonder recept :) Groen bij de voordeur Het leuke is dat het ook nog eens heel dichtbij kan: in en rond de Reeshof! Er zijn parken en parkjes, en andere groenzones en watergebieden. Als onderdeel van het Van Gogh Nationaal Park, begint de natuur bij je eigen voordeur! De Natuur op recept maand Deze Doorverwijskaart Natuur op Recept Reeshof - Van Gogh Nationaal Park helpt je om natuur in en om de Reeshof te ontdekken. Zorgverleners in en om de Reeshof gebruiken de kaart voor “doorverwijzing naar de natuur”. Zorg dat je elke dag minstens 20 minuten in het groen bent. Je voelt je beter! Kijk voor meer info over Natuur op Recept Reeshof op nfhfoundation.com VANGOGHNATIONAALPARK.NL/NATUUROPRECEPT Een initiatief van en ondersteund door Parkeermogelijkheid Oisterwijkse bossen stadsbos013.nl Kijk ook op DOORVERWIJSKAART REESHOF - VAN GOGH NATIONAAL PARK Regte Heide/Riels Laag 3 2 1 4 5 6 7 8 9 10 14 13 11 12 15 16 20 23 19 18 17 21 22 Baronie van Breda ook voor routes TIP 7 september Lancering doorverwijskaart natuur op Recept Reeshof Tilburg in samenwerking met Nature for Health Foundation 30 september Bijlage Heerlijk Brabant verschijnt in Brabantse regionale dagbladen (P.22) Bekijk de verwijskaart Blader door de bijlage 16 17 3 oktober Terugkomdag deelnemers Van Gogh NP Academie in Nederwetten (P.31) 8 oktober 2022 Fietsroute gelanceerd Lokaal en smaakvol van Brabants Bodem (P.32) Meer informatie over de route
Ander beeld Medio december Start tussentijdse Evaluatie Van Gogh NP door Strategy Unit 8 december Tweede Atelier Van Gogh NP bij Eindhoven Airport: Van Gogh NP pakt de groene draad op (P.38) 12 december 2022 Eindpresentaties derde editie Van Gogh NP Academie bij Philips Fruittuin in Eindhoven (P.31) bij Philps Fruittuin in Eindhoven 18 19
2 veranderingen en probeerde in zijn werk sentie e vinden van de balans tussen mens, landschap en natuur. Vincent van Gogh had een diepe en intense relatie met de natuur. De oorsprong hiervan kunnen we terugvinden in zijn religieuze opvoeding waarbij de natuur werd gezien als het meest oorspronkelijke en het meest pure dat het dichtste bij de schepping stond. De liefde voor de natuur werd hem door zijn ouders met de paplepel ingebracht. Hij was gefascineerd door de schoonheid van de natuur en zag het later als een belangrijke inspiratiebron voor zijn kunstwerken. Van Gogh had een bijzondere manier om de natuur te observeren en vast te leggen in zijn schilderijen. Hij besteedde veel aandacht aan de kleuren, vormen en texturen van de natuur en probeerde deze zo nauwkeurig mogelijk weer te geven. Op deze wijze probeerde hij weer de oorspronkelijkheid zo exact mogelijk weer te geven, gevangen in emoties die hij voelde tijdens het schilderen. Van Gogh had een sterke voorkeur voor landschappen en de mensen die hierin werkten. Hij schilderde regelmatig scènes uit de natuur en de landschappen, zoals velden met tarwe, aardappelvelden, olijfbomen en zonnebloemen. Zijn relatie met de natuur was erg belangrijk voor zijn werk en persoonlijke leven. Hij zag de natuur als een bron van schoonheid, inspiratie en troost. Het boerenleven speelde daarin een belangrijke rol. Hij was gefascineerd door de eenvoud en de schoonheid van het boerenleven en zag de boeren als nobele en hardwerkende mensen. Van Gogh bracht een groot deel van zijn leven door op het platteland en maakte veel schilderijen van het boerenleven. Daarmee toonde hij vaak de menselijke kant van het boerenbestaan, zoals de vermoeidheid na een lange dag werken en de onderlinge solidariteit van de boerengemeenschap. Voor Van Gogh stond het boerenleven symbool voor eenvoud, authenticiteit en verbondenheid met de natuur. Hij was gefascineerd door de manier waarop boeren in harmonie leefden met hun omgeving en maakte zich zorgen over de moderne samenleving, die volgens hem te geïndustrialiseerd en kunstmatig was geworden. Het boerenleven kon volgens Van Gogh een belangrijke rol kon spelen in het terugbrengen van de mens naar de natuur en het herstellen van de balans tussen mens en natuur. Hij was ervan overtuigd dat het boerenleven een bron van inspiratie en troost kon zijn voor de moderne mens. Het is het unieke verhaal dat mensen raakt en activeert om in actie te komen. Met Van Gogh Nationaal Park spreken wij Brabantbreed bewoners aan. We stimuleren de trots voor ons landschap maar maken ook duidelijk dat we buiten de lijnen moeten kleuren om oplossingen te vinden. Vincent van Gogh werkt voor boeren, natuurvorsers en iedereen die in het landschap actief is als een boegbeeld voor de verbeeldingskracht die we nodig hebben om complexe ontwikkelingen terug te kunnen brengen tot de kern: liefde voor het landschap. Alleen met hetzelfde non-conformisme die Vincent bezat kunnen we boven onszelf uitstijgen en de generaties na ons een mooiere leefomgeving achterlaten. 20 21 VAN GOGH ALS GROTE INSPIRATOR En dat allemaal met één grote gemeenschappelijke deler: we willen ons landschap een stukje beter achterlaten voor nieuwe generaties. Om dat te kunnen doen willen we bewoners, bedrijven, onderwijs en maatschappelijke instellingen en bezoekers in beweging brengen hieraan bij te dragen. Waarom Van Gogh? We hebben te maken met een enorm complexe situatie waarin integrale beleidsagenda’s een oplossing moeten bieden voor de opgaven waar we voor staan. In de tijd van Van Gogh (fin de siècle) was er ook sprake van een grootschalige verandering in het landschap. Industrialisering, de opkomst van de spoorwegen, uitvinding van kunstmest en nog veel meer vernieuwingen waardoor traditionele functies en de inrichtingen van steden en het boerenland veranderde. Van Gogh zag die In Van Gogh Nationaal Park werken 70 partners uit uiteenlopende sectoren samen aan een mooier, groener en gezonder landschap. Iedere organisatie werkt aan de realisatie van haar eigen agenda en levert hiervoor input aan op een aanzienlijke hoeveelheid gebiedsgerichte agenda’s. Het Van Gogh Nationaal Park heeft niet een eigen agenda maar is een narratief dat dwars door alle agenda’s en beleidsprogramma’s van overheden en maatschappelijke organisaties heen loopt.
Er groeit iets moois... Hier werken we aan een groen en gezond, mooi en vitaal Brabant Met lef en verbeeldingskracht vinden we nieuwe oplossingen voor het landschap van de toekomst Vincent van Gogh is onze gids Samenwerking is onze kracht 's-Hertogenbosch Logo in FC: Grijs: C=0 / M=17 / Y=34 / K=62 Rood: C=0 / M=100 / Y=100 / K=0 Goud: C=0 / M=10 / Y=100 / K=10 Zwart: C=0 / M=0 / Y=0 / K=100 vangoghnationaalpark.nl #VanGoghNP 3 ER GROEIT IETS MOOIS Met groen tot in het hart van de steden en dorpen en een mooi, gezond en vitaal boerenland in een economisch krachtige regio. Goed voor natuur, bewoners, ondernemers en voor het vestigings- klimaat in deze tweede economie van Nederland. Geïnspireerd door het lef en de verbeeldingskracht van Vincent Van Gogh, die hier opgroeide. Binnen de beweging draagt elke partner naar eigen kunnen bij aan de gezamenlijke droom en ambitie, met behoud van eigen verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Daardoor is de uitvoeringskracht groter is dan de som der delen. In 2022 is het aantal partners gegroeid. Meerdere partijen die in het landschap actief zijn zoals Stichting Duurzaamheidsvallei en Stichting Brabantse Aa sloten zich aan maar ook bedrijven als Heijmans en Synchroon hebben in 2022 het masterplan omarmd. 22 23 Van Gogh Nationaal Park is een brede beweging waarin Brabantse overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven zich met vrijwilligers en bewoners inzetten voor de versterking van natuur, landschap en biodiversiteit, gekoppeld aan de maatschappelijke vraagstukken van deze tijd. Met een gezamenlijke ambitie geven de partners het eigentijdse antwoord op de vraag hoe natuur en landschap kunnen worden versterkt midden in een stedelijke regio met 1,5 miljoen inwoners. Hiermee wordt de coalitie steeds groter en kan Van Gogh NP vrijwilligers, bestuurders en professionals met elkaar verbinden. De volgende stap wordt het enthousiasmeren van bewoners. Een stevige uitdaging in een gebied met 1,5 miljoen inwoners! Campagneborden In het voorjaar van 2022 zijn er op een dertigtal locaties in het gebied voorbeeldprojecten in het zonnetje gezet met behulp van ronde populierenhouten borden “Er groeit iets moois”. Op deze wijze is er voorzichtig een begin gemaakt met het zichtbaar maken van Van Gogh NP voor een breder publiek. Toch is er voor gekozen om de communicatie met bewoners en bezoekers in de regio beperkt te houden. Reden voor deze bescheiden route is dat er nog geen formele status aan het gebied is toegekend en we het draagvlak voor Van Gogh NP van onderop gestaag willen laten groeien. Brabantse dagbladen Van Gogh NP is zo sterk als de partners die dit uit willen dragen. Om de trots bij de partners te stimuleren is er voor gekozen om het brede partnership in de Brabantse kranten uit te dragen en daarmee direct de deelnemende partners in het zonnetje te zetten. Social Media De social media kanalen Linkedin en Twitter worden door Van Gogh NP hoofdzakelijk gebruikt voor de communicatie met professionals. Opvallend is dat het bereik van Linkedin bezig is met een stevige opmars en dat Twitter stagneert. Voor de bewoners en bezoekers is Instagram het belangrijkste kanaal. Van Gogh NP heeft een stevige fotograferende achterban van natuurliefhebbers waarmee het bereik sterk is gegroeid. Door de inzet van influencers en de organisatie van ‘Instameets’ zet Van Gogh NP op een verdere groei van dit social media kanaal.
4 PROJECTEN OP WEG NAAR STATUS NATIONAAL PARK NIEUWE STIJL 24 25 Natuurbeleving Van Gogh NP wandelroutes Routebureau Brabant heeft in opdracht van het Parkbureau Van Gogh NP in 2021 een plan uitgewerkt voor de realisatie van vijf wandelroutes om daarmee de natuurbeleving en de bekendheid van het Van Gogh NP te kunnen versterken. Uitgangspunt van deze middellange wandelroutes om een koppeling te leggen tussen woonkernen en het groene buiten- gebied waarbij er zoveel mogelijk onverharde en vrij liggende paden worden gebruikt. Hiermee zijn deze eerste vijf routes een aanzet voor het ambitieuze plan om 1000 km boerenlandpaden (Groene Paden Plan) te gaan realiseren. Er zijn inmiddels 4 routes opgeleverd: Nuenen, Etten-Leur, Zundert en Tilburg. Route Helvoirt wordt in 2023 opgeleverd. Van Gogh Pioniers In 2021 is een start gemaakt met het realiseren van een jongerencommunity voor Van Gogh NP. IVN organiseert samen met Brabants Landschap, Peelpioniers en Lentekracht verschillende jongerenactiviteiten. Mooie voorbeelden hiervan zijn de zogenaamde Naturebits en het groen traineeship in Van Gogh NP. In twee traineeships hebben zo’n 18 jongeren projecten georganiseerd voor Van Gogh NP met als doel andere jongeren tussen 16 en 30 jaar actief te mobiliseren. Onder de naam “Light up your landscape” is een community opgestart van jongere Van Goghpioniers. In juni heeft de Naturebit “Night at the museum” voor 25 jongeren plaatsgevonden gebaseerd op het thema “het Van Gogh NP start bij je voordeur”. Jongeren hebben in een weekend de biodiversiteit in de binnenstad van Tilburg onderzocht, met als hoogtepunt het overnachten in Natuurmuseum Brabant. Dit heeft veel publieke bekendheid gekregen onder jongeren. Daarnaast heeft de community geresulteerd in het ontwikkelen van een Tiny Forest door en met jongeren (“de groene plaatsmakers”) in de binnenstad van ’s-Hertogenbosch.
Betrokkenheid horeca- en recreatieondernemers Om de awareness bij ondernemers te vergroten is Van Gogh NP via allerlei kanalen en podia bij Brabantse ondernemers onder de aandacht gebracht. Dit gebeurde onder meer tijdens ‘Hotel Brabant’ het evenement voor de Brabantse vrijetijdssector, in netwerkbijeenkomsten, nieuwsbrieven, 1-op-1 contact en via social media. Inzet is dat ondernemers zich als gastheren en - vrouwen van het landschap gaan inzetten en op deze manier bijdragen aan de bekendheid en betrokkenheid van mensen bij Van Gogh NP. De communicatie is volop in gang. Er is een landingspagina met pitch ontwikkeld, de e-learning over Van Gogh NP is geproduceerd (i.s.m. IVN Brabant) en gepromoot. De trainingen die nu zijn ontwikkeld worden in 2023 gegeven. Van Gogh NP en het project Versailles van het noorden zijn besproken, is een aantal ateliersessies met 16 boomkwekers rondom Haaren voortgekomen. In 4 ateliersessies, onder leiding van Adriaan Geuze van West8, zijn vraagstukken en oplossingen besproken op het gebied van infrastructuur, verkavelingsstructuur, bedrijfsoppervlakte, inrichting, watervoorziening en -management op bedrijfs- en gebiedsniveau, biodiversiteit en landschap en recreatief medegebruik door mensen uit stad en dorp. Aan de hand van ruwe schetsen is hierover gebrainstormd: wat betekent dit ruimtelijk en welke beelden hebben de boomkwekers daarbij? Aangezien de diversiteit in de sector groot is, werd er gewerkt met meerdere varianten die door West8 met de boomkwekers zijn verbeterd en aangescherpt. De uitgezette lijn is een integrale, holistische benadering van alle opgaven en vraagstukken en betreft 4 facetten: 1) Ontwikkelingen in de boomteelt op bedrijfs- en sectorniveau (de kenmerkende ketenstructuur) 2) Water en Bodem 3) Natuur, landschap en biodiversiteit 4) Recreatie en infra (verkeersveiligheid). Het schetsontwerp wordt in 1 of 2 pilots uitgewerkt in samenwerking met partners (overheden, Brabants Landschap en ZLTO) met een bijdrage van het Stimulerings- fonds voor de Creatieve Industrie uitgewerkt en in een volgende fase tot uitvoer gebracht. Versailles van het noorden Boomteelt is van oudsher een belangrijke sector in het Van Gogh NP (Haaren, Boskant, Zundert). Het is een sector die een rol wil en kan spelen als het gaat om het landschap van de toekomst. In het project Versailles van het Noorden werken boomkwekers, onder leiding van West8, aan een schetsontwerp voor het landschappelijk casco voor het boomteeltgebied rondom Haaren: een aantal scenario’s gericht op landschappelijke versterking, biodiversiteit, waterbeheer en recreatieve ontsluiting. Met ruimte voor het ondernemerschap in de boomteelt, waar momenteel een verduurzamingsslag plaats vindt naar een toekomstbestendige sector. Uit een grote bijeenkomst, waar aan meer dan 100 boomkwekers Brabant breed de achtergronden van 26 27
Proeftuin Van Gogh NP - Groenblauw dooraderd In 2022 is gestart met de proeftuin Groenblauwe dooradering Van Gogh NP, met de ambitie om 1000 km nieuwe landschapselementen te realiseren in 10 jaar, waarvan een deel ook toegankelijk voor publiek door de realisatie van wandelpaden over boerenland. Groenblauwe (lijnvormige) landschapselementen, zoals heggen, houtsingels, houtwallen, natuurvriendelijke oevers, kleine bosjes en kruiden- en bloemrijke akkerranden in het agrarische landschap dragen bij uitstek bij aan de opgaven op gebied van klimaat, water, natuur/biodiversiteit in de (historische) cultuurlandschappen en daaromheen. Het project Van Gogh NP - Groenblauw dooraderd is gericht op het bepalen van een uitvoeringsstrategie voor een robuuste aanpak, gekoppeld aan het starten van uitvoering in enkele startgebieden. Daarbij wordt ook een matchingssysteem ontwikkeld, zodat het voor bedrijven aantrekkelijk wordt om te participeren. In de eerste fase is door Vereniging Nederlands Cultuurlandschap in december een analyse en advies voor uitvoeringsstrategie opgeleverd, in opdracht van Brabants Landschap namens het Parkbureau Van Gogh NP. Op basis van die analyse en het advies wordt in 2023 gewerkt aan uitwerking van de methodiek en het daadwerkelijk realiseren van 10% groene dooradering in 3 startgebieden (waarvan een deel ook gekoppeld aan toegankelijke wandelpaden. De projectleiding wordt uitgevoerd door het Brabants Landschap, i.s.m. partners als ZLTO, de Provincie Noord-Brabant en Natuurmonumenten. Er is een stevige koppeling gelegd met (de evaluatie van) het provinciale Stimuleringskader Landschap, het Programma Brabants Bodem, het Aanvalsplan Landschapselementen, het Nationaal Programma Landelijk Gebied en de Bossenstrategie van het ministerie LNV, waaruit naar verwachting in 2023 een bijdrage wordt verkregen. Educatiestrategie Met de ontwikkeling van de integrale educatiestrategie voor Van Gogh NP is meer zicht gekregen op waar, met wie en hoe de educatiestrategie in Van Gogh NP met bestaande educatieve activiteiten te verbinden, versterken en vernieuwen. Conclusie is dat er heel veel educatief aanbod in het gebied aanwezig is op zowel natuur-, erfgoed- en kunsteducatie, met al veel bestaande educatieve pareltjes in de diverse gemeenten. Voor het onderwijs is het wenselijk om het aanbod meer integraal en op maat aan te bieden. In 2023 wordt de educatiestrategie voorzien van een uitvoeringprogramma voor de komende jaren. Het Leernetwerk voor leerkrachten basisonderwijs “waarom binnen als het buiten kan” is opgestart, waarbij de leerkrachten zelf op zoek gaan hoe het Van Gogh NP als buitenlokaal benut kan worden. De bestaande vrijwilligers van de natuurorganisaties (zoals Brabants Landschap en Natuurmonumenten) binnen Van Gogh NP zijn goed geïnformeerd over de ambities en ontwikkelingen in Van Gogh NP. Met de 9 IVN afdelingen is een nieuw programma ontwikkeld dat zich richt op het bevorderen van biodiversiteit middels initiatieven die zich richten op “Food for Bees”. Daarnaast is er samen met de partners van Van Gogh NP een programma ontwikkeld waarmee jaarlijks nieuwe initiatieven, die passen bij de ambities van Van Gogh NP en een inspirerende werking hebben voor anderen, kunnen worden gehonoreerd: de zogenaamde ‘gouden zaaier’-pluim (wisselbokaal en 1.000 euro). 28 29
Van Gogh NP Academie In allerlei netwerken en samenwerkingsverbanden wordt reeds gewerkt aan de ambities van het Van Gogh NP. Aanvullend daarop is in het najaar van 2021 de Van Gogh NP Academie van start gegaan. De Academie creëert een samenwerkingsruimte waar de dialoog kan worden gevoerd en aan de hand van concrete casuïstiek een gedeelde werkwijze wordt ontwikkeld en handelingsperspectief wordt geboden. De Academie voorziet deelnemers van kennis, netwerk, inspiratie en podium. In 2022 hebben twee edities van de Academie plaatsgevonden, met in totaal 22 deelnemers. Bij elke editie is er sprake van een startbijeenkomst, waarbij de deelnemers zich presenteren, en een eindpresentatie waarbij de deelnemers hun bevindingen en resultaten presenteren in een eindpitch. Voor de eindpresentaties worden telkens gasten, geïnteresseerden en belanghebbenden van de deelnemers uitgenodigd, evenals partners van de beweging Van Gogh NP. De cases en resultaten worden breed gecommuniceerd via de nieuwsbrief en de website van Van Gogh NP. Meer informatie over de deelnemers, hun cases en ervaringen via deze link. In 2023 zijn nog twee Academies gepland: één in het voorjaar en één in het najaar. Landschapsbiografie De ruggengraat van het Van Gogh NP is het bekenlandschap. De bijzonder aantrekkelijke en waardevolle stroomgebieden van de Dommel (de Meierij) en de Mark (de Baronie) zijn de twee kerngebieden van Van Gogh NP. Doel is om een ontwikkelings- gerichte Landschapsbiografie voor Van Gogh NP te maken. Een standaardwerk dat de landschappelijke en historische rijkdom voor een breed publiek toegankelijk maakt en dat als inspirerende basis en verbindende onderlegger kan dienen voor economische, recreatieve en ruimtelijke ontwikkelingen in het gebied. De Landschapsbiografie voor de Dommel is gereed en ligt bij de drukker. De biografie in 2 delen wordt in april gepresenteerd, ter gelegenheid van het 160-jarig bestaan van waterschap De Dommel. In de landschapsbiografie wordt de logica van het landschap uitgebeeld, vaak met kaarten: de ligging van archeologische vondsten en de relatie met bodems en vroegere landschappen; de ligging van de oudste kerken; de relatie tussen cultuurland, dorpen en beekdalen; de ligging en inrichting van beekdalen, etc. De Landschapsbiografie voor de Dommel biedt inspiratie, inzicht in de landschapsgeschiedenis en - opbouw van het stroomgebied en het ecologisch functioneren én het functioneren van het watersysteem in het Dommelgebied. De publicatie richt zich als kennisbron zowel op professionals, zoals (ruimtelijke) planvormers, beleidsmakers en beheerders van gemeenten, provincies, waterschappen en terrein- beheerders, als (amateur)historici, bewoners en bezoekers. De verkenning Landschapsbiografie De Mark is opgesteld door Bureau LOS Stad Om Land, in samenwerking met diverse partijen en organisaties en in december opgeleverd. Als eerste stap naar de realisatie van een landschapsbiografie voor de Mark. Het resultaat van de verkenning is een teaser waarin is omschreven hoe en op welke wijze de landschapsbiografie kan worden vormgegeven. Het is een verhaal van en voor de bewoners van De Baronie en zal met diverse partners in de Baronie opgesteld worden. De gemeenten in het westelijk deel van Van Gogh NP onderzoeken op basis van deze teaser hoe in 2023 het opstellen van de landschapsbiografie van de Mark gerealiseerd kan worden. De zuidoostelijke dorpsrand van Oostelbeers is aangewezen als potentiële woningbouwlocatie. Tegelijkertijd wordt hier behoud van de openheid en het kleinschalig cultuurlandschap nagestreefd en is de droom van de inwoners om via natuurpaden en langs oude historische structuren het dorp uit wandelen. Duurzaam Oostelbeers bundelt de ruimtelijke, economische en maatschappelijke opgaven voor het dorp in één plan dat woningbouw, landschapsherstel en klimaatadaptatie combineert. In Kasteren wil Giel de watermolen in ere herstellen en tegelijkertijd een klimaatadaptief en toekomstbestendig watermolenlandschap ontwikkelen. De nieuwe watermolen levert energie, brengt de geschiedenis tot leven, geeft een impuls aan buurtschap Kasteren en is de trigger voor een gezamenlijk gedragen gebiedsontwikkeling. De basis hierbij is een goed bodem- en watersysteem, dat (verdien) kansen biedt voor recreatie, natuur, bos en landbouw. 30 31
5 RESULTATEN BRABANTS BODEM Binnen Van Gogh NP is Brabants Bodem een grootschalig uitvoeringsprogramma (met meerdere projecten) met een eigen stuurgroep en projectleiding. Brabants Bodem is gericht op een nieuw perspectief voor agrarische ondernemers die bijdragen aan de kwaliteit van natuur en landschap en daarmee een van de belangrijkste programma’s in de ontwikkellijn “Perspectief voor boeren en duurzame (voedsel)productie” van het Masterplan Van Gogh NP. De partners ontwikkelen werkwijzen en instrumenten, waarmee de ondernemers het in hun verdiensten terugzien als zij zich onderscheiden door in hun bedrijfsvoering extra in te zetten op biodiversiteit, bodem en landschap. Projecten op het gebied van Agroforestry, maar vooral het succes van de Brabantse Biodiversiteitsmonitor voor de Melkveehouderij maken dat er concrete stappen gezet worden in de gezamenlijke opgave voor een groener, mooier en gezonder perspectief in de regio. Brabantse Biodiversiteitsmonitor Melkveehouderij (BBM) Aequator Groen & Ruimte deed eind 2022 onderzoek onder de eerste 191 deelnemers die de hele cyclus van inschrijven, KPI-scores berekenen en uitbetaling doorlopen hebben. Daaruit is gebleken dat de Brabantse Biodiversiteitsmonitor Melkveehouderij aanwijsbaar bijdraagt aan het versterken van de biodiversiteit op de deelnemende melkveehouderijen. Bovendien zorgen de beloning en persoonlijke begeleiding ervoor dat de betrokken ondernemers bewuster en actiever inzetten op verduurzaming van hun bedrijfsvoering. Deelnemers beoordeelden de methodiek met een 7.5 gemiddeld. In de enquête is zowel een kwantitatieve analyse gedaan naar de KPI-scores als een kwalitatieve analyse naar de ervaringen van deelnemers en partners Brabants Bodem. Uit de analyses blijkt dat de deelnemende boeren hun bedrijfsvoering duurzamer gemaakt hebben. Dankzij deze aanpak bleef er minder stikstof en fosfaat achter in de bodem na het teeltseizoen en is de weidegang toegenomen in 2021. Van de respondenten verklaart 81% dat de Brabantse Biodiversiteits- monitor Melkveehouderij een stimulans is om duurzamer te produceren. Meat Concepts heeft in opdracht van Brabants Bodem, Provincie Noord-Brabant en Staatsbosbeheer onderzocht wat de mogelijkheden zijn om ook voor de grondgebonden vleesveehouderij zoals zoogkoeien, schapen een integrale aanpak voor het bevorderen en belonen van duurzaamheid te ontwikkelen. Brabants bodem is hiermee pionier voor Brabant en Nederland. Agroforestry Binnen het project ‘Agroforestry in het Van Gogh Nationaal Park’ worden beplantings- en bedrijfsplannen gemaakt voor ondernemers die aan de slag gaan met minimaal een halve hectare agroforestry. Brabants Bodem werkt samen met Duinboeren toe naar 25 voorbeeldbedrijven en zo’n 25 ha agroforestry. Daarvoor zijn de eerste overeenkomsten inmiddels gesloten. In de herfst van 2022 vond in dit kader het Symposium Voederbomen plaats in De Beukenhof in Biezenmortel. Dit werd georganiseerd door het Agroforestry Netwerk Brabant en de Gebiedsonder- neming Duinboeren en Maatschappij. 32 33
Landschapslabel Brabants Bodem verkent de kansen voor een landschapslabel voor duurzame agrarische producten uit Van Gogh NP. Daarbij ligt de focus op producten die zich onderscheiden door de wijze waarop ze geproduceerd worden: duurzaamheid/bijdrage aan de kwaliteit van landschap, bodem en biodiversiteit. Zo moet het voor de consumenten zichtbaar zijn dat bestedingen bijdragen aan een mooier en rijker Van Gogh NP, waar zij weer extra van kunnen genieten. Die kwaliteit vertaalt zich ook in het verdienmodel van de primaire producent. We willen dit label samen met één of meer ondernemers vormgeven, met als doel dat het een zelfstandig commercieel succes wordt. In 2022 is de werving van een ondernemer uitgevoerd en afgerond. We hebben de combinatie Streekselecties/ Imagro geselecteerd om samen met Brabants Bodem en Van Gogh Nationaal Park het landschapslabel verder vorm te geven. Eind 2022 hebben projectteam en ondernemers een voorstel hiervoor gepresenteerd aan Dagelijks Beraad en Stuurgroep. Zij werken dit voorstel nu verder uit en verkennen de samenwerking met andere marktpartijen om tot realisatie te komen. Kruidenrijk Grasland Binnen de campagne 1001 ha. kruidenrijk grasland van Urgenda, LTO, Pure Graze en Barenbrug heeft Brabants Bodem samen met de Provincie Noord- Brabant een bijdrage geleverd om 275 ha kruidenrijk grasland te kunnen inzaaien. Elies Lemkes-Straver, gedeputeerde landbouw bij de provincie Noord- Brabant: “Kruidenrijke graslanden zijn goed voor de biodiversiteit, de bodemkwaliteit en de gezondheid van koeien. Ze leveren bovendien een gevarieerder landschap op. We steunen dit initiatief omdat we in de landbouw graag activiteiten stimuleren waarbij natuur nadrukkelijk onderdeel uitmaakt van de bedrijfsvoering maar die ook waardevol zijn voor het inkomen van de boer.” Dankzij de crowdfundingsactie 1001 hectare kruidenrijk grasland kunnen veel ondernemers het experiment aangaan. Ze zijn erg enthousiast over de actie, zo blijkt uit een enquête onder boeren: 57% van de ondernemers wil zeker meer percelen inzaaien. 34 35
6 SALON VAN GOGH 2022 Cultuur én natuur voor een optimaal vestigingsklimaat Icoon Vincent van Gogh biedt de unieke kans om de Brabantse cultuur- én natuursector samen als pijlers van een optimaal vestigingsklimaat onder de aandacht te brengen. Met Salon Van Gogh willen we stimuleren dat Brabantse ondernemers samen met overheden duurzaam bijdragen aan een fijne leef- en werkom- geving. Doelgroep van Salon Van Gogh bestaat uit stakeholders uit het bedrijfsleven, overheden en de cultuur- en natuursector, alsmede certificaathouders van de Van Gogh Sites NV, sponsoren en financiers van Van Gogh Nationaal Park en de grotere donateurs van het Prins Bernhard Cultuurfonds. De komende jaren ligt de Van Gogh Sites Foundation, Van Gogh Nationaal Park en het Prins Bernhard Cultuurfonds Brabant vieren jaarlijks de geboortedag van Vincent van Gogh met Salon Van Gogh: een cultureel netwerkevenement voor stakeholders uit het Brabantse bedrijfs- leven, overheden en de cultuur- en natuursector. Salon Van Gogh vindt jaarlijks plaats op 30 maart in de unieke setting van Oud Herlaer: het natuurgebied en oude cultuurlandschap aan de Dommel waar Brabants Landschap en Het Noordbrabants Museum in de nabije toekomst een buitenmuseum met kunst in het landschap realiseren. focus op het uitbreiden van deze doelgroep met een nieuwe generatie stakeholders van onder de vijftig jaar zodat een mooie mix ontstaat van zo’n 150 bestaande en nieuwe financiers. Van Gogh lezing door Lucas de Man De uitvoering van de Salon Van Gogh valt of staat bij een inspirerende hoofdgast. Tijdens editie 2022 viel de lezing van Lucas de Man in de smaak bij de gasten. Landbouw, biodiversiteit en natuurinclusief bouwen als één gezamenlijke agenda voor het landschap van de toekomst. De aanwezigen omarmden het thema dat in de komende jaren vaker terug zal komen als één van de manieren om in de landbouwsector oplossingen te vinden voor de bouwsector. 36 37
7 ATELIERS VAN GOGH NP Het Atelier in juli stond in het teken van de betekenis van water in het bekenlandschap van Van Gogh NP. Bekijk het verslag hier. Bijzonder was de inspirerende lezing “Van Gogh los” van Patrick Timmermans: Bekijk de lezing hier. Het tweede atelier vond plaats in december 2022 bij Eindhoven Airport. Onder de titel Van Gogh Np pakt de groene draad op, stond de groenblauwe dooradering centraal, vanaf de omgeving op boerengrond rond natuurgebieden tot en met uitwerking op bedrijventerreinen, zoals ook het gebied van Eindhoven Airport zelf. Twee keer per jaar nodigt Van Gogh NP alle partners uit om elkaar te inspireren en aan te spreken over de ontwikkeling Van Gogh NP. Dit doen we met de organisatie van het Atelier Van Gogh NP. Het programma van deze netwerk- bijeenkomsten is samengesteld uit inleidingen van sprekers in combinatie met concrete casussen uit de dagelijkse praktijk, die als voorbeeld kunnen dienen. In 2022 zijn twee Ateliers georganiseerd waar ontmoeting tussen partners centraal heeft gestaan. 38 39
Schenking populieren brug en bank Partners in Van Gogh NP dragen zelf financieel of in natura bij aan het uitvoeringsprogramma. De Brabantse Populieren Vereniging wilde om die reden een brug en een bank van populierenhout schenken aan één of meerdere partners van Van Gogh NP. Een mooi voorbeeld hoe regionaal hout kan worden toegepast en het (populieren)landschap nieuwe economische betekenis kan krijgen. Tijdens Atelier Van Gogh NP is deze bijzondere gift uitgereikt aan GGZE Eindhoven en Prisma- Landpark Assisië die ieder een bank ontvingen. Gemeente Laarbeek ontving de voetgangersbrug van populierenhout voor het project de Blauwe Kamer dat in samenwerking met vele partners in het gebied wordt uitgevoerd. 8 PARTNERS VAN GOGH NP 's-Hertogenbosch Logo in FC: Grijs: C=0 / M=17 / Y=34 / K=62 Rood: C=0 / M=100 / Y=100 / K=0 Goud: C=0 / M=10 / Y=100 / K=10 Zwart: C=0 / M=0 / Y=0 / K=100 Het aantal partners blijft gestaag groeien. Naast nieuwe partners met actieve vrijwilligers zoals Stichting Duurzaamheidsvallei, Brabantse Populieren Vereniging en Stichting Brabantse Aa haakt ook bedrijfsleven aan. Eind 2022 hebben bedrijven als Synchroon en Heijmans NV zich aangemeld om zich te verbinden aan de uitgangspunten van het Masterplan. Het overzicht hiernaast toont de logo's van alle aangesloten partners en geeft een goed beeld van de brede coalitie die geloven in de kracht van samenwerking. 40 41
Colofon Jaaroverzicht 2022 Van Gogh NP Dit jaaroverzicht is gepubliceerd door Van Gogh NP. Daarbij is dankbaar gebruikgemaakt van beeldmateriaal van derden met zorgvuldige bronvermelding, waar beschikbaar. Van dit jaaroverzicht is een kleine oplage gedrukt. Het digitale bestand is gepubliceerd op de website van Van Gogh NP. Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Opmerkingen of vragen bij deze publicatie graag richten aan info@vangoghnationaalpark.nl. Vormgeving Wanda van Riet 42
www.vangoghsites.comRkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=