Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 1 Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne Energievisie Mei 2021 Opgewekt in Borne: Daar krijg je energie van.
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 2 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD .....................................................................................................4 1. INLEIDING..................................................................................................6 1.1 Waarom de Energievisie? ........................................................................................6 1.2 Positie en doel van de Energievisie.........................................................................7 1.3 Leeswijzer ..................................................................................................................7 2. AMBITIE EN STRATEGIE .............................................................................9 2.1 Ambitie 2050 - toekomstbeeld ................................................................................9 2.2 Strategie: speerpunten om daar te komen ............................................................9 3. DOELEN TOT 2030...................................................................................11 3.1 We zijn al aan de slag .............................................................................................11 3.2 Doelen Borne 2030 CO2-reductie .........................................................................11 3.3 Monitoring ...............................................................................................................13 3.4 Meedoen..................................................................................................................13 4. ENERGIEBESPARING ................................................................................16 4.1 Huishoudens............................................................................................................16 4.2 Bedrijven, industrie en agrariërs............................................................................18 4.3 Maatschappelijk vastgoed .....................................................................................18 4.4 Verkeer- en vervoersdeelnemers ..........................................................................19 4.5 Meedoen..................................................................................................................20 5. AARDGASVRIJ .........................................................................................23 5.1 Inleiding ...................................................................................................................23 5.2 De transitieopgave in Borne ..................................................................................24 5.3 Uitgangspunten warmtetransitie in Borne ........................................................... 26 5.4 Isoleren is altijd goed ............................................................................................. 27 5.5 Beschikbare warmtebronnen in Borne................................................................. 28 5.6 Welke techniek voor welke woning? .................................................................... 34 5.7 Wat gaan we de komende jaren doen? ............................................................... 35 5.8 Handelingsperspectief voor bewoners ................................................................ 40 5.9 Rol van de gemeente ............................................................................................. 41 5.10 Financieringsmogelijkheden................................................................................. 42 5.11 Kosten van de warmtetransitie .............................................................................. 43 5.12 Meedoen ................................................................................................................. 44 6. GROOTSCHALIGE OPWEK VAN DUURZAME ENERGIE............................46 6.1 Visie op duurzame opwek in Borne ...................................................................... 46 6.2 Doelen tot 2030...................................................................................................... 46 6.3 Kansenkaarten zon en wind................................................................................... 48 6.4 Scenario voor zon ................................................................................................... 55 6.5 Voorwaarden voor initiatieven grootschalige opwek ......................................... 55 6.6 Groene leges .......................................................................................................... 57 6.7 Meedoen ................................................................................................................. 57 7. MEEDOEN EN ZICHTBAARHEID...............................................................60 8. UITVOERINGSAGENDA EN BEGROTING ..................................................63 BIJLAGE 1 – ENERGIEBESPARING ......................................................................65 BIJLAGE 2 – BOUWPERIODE EN ISOLATIEGRAAD .............................................66 BIJLAGE 3 – TOELICHTING WARMTETECHNIEKEN.............................................67 BIJLAGE 4 – AQUATHERMIE ...............................................................................71
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 3 BIJLAGE 5A – TOELICHTING OP DE KANSENKAART ZON ..................................72 BIJLAGE 5B – TOELICHTING OP DE KANSENKAARTEN WIND............................73 BIJLAGE 5C – ONDERZOEKEN ZON- EN WINDONTWIKKELING.........................75 BIJLAGE 6 – SCENARIOKAART ZONOPSTELLINGEN ..........................................76 BIJLAGE 7 – UITVOERINGSAGENDA...................................................................78
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 4 VOORWOORD Ons klimaat verandert door de toenemende concentratie van broeikasgassen. De toename van de CO2-uitstoot houdt verband met de nog steeds sterk stijgende wereldbevolking in samenhang met een groei in productie en consumptie. De stijging van de gemiddelde temperatuur op aarde zorgt ervoor dat poolkappen en gletsjers smelten, bosbranden vaker voorkomen, permafrostgebieden ontdooien en meer. De uitputting van onze (fossiele) grondstoffen en de klimaatverandering hebben het punt bereikt dat continuering van de economische groei op de huidige voet tot onherstelbare schade aan onze planeet leidt. De sleutel om het tij te keren hebben wij zelf in de hand. Het verduurzamen van onze samenleving en van onze economie is eigenlijk geen vrije keuze meer, maar een keuze om te kunnen overleven op een eindige planeet. Verduurzaming door bewust te kiezen voor het verlagen van ons energiegebruik, vermindering van CO2-uitstoot en over te schakelen op energie uit duurzame bronnen. In 2015 is het Internationale Klimaatakkoord van Parijs ondertekend. De wereld heeft zich op dat moment gecommitteerd aan het terugbrengen van de wereldwijde CO2uitstoot in 2030 met 49% ten opzichte van het referentiejaar 1990 en in 2050 met 80%- 95%. Om op die manier de temperatuurstijging te minimaliseren. Ruim 4 jaar later is dit internationale akkoord eind 2019 vertaald in het Nationaal Klimaatakkoord. Dit akkoord vormt de basis voor het vertalen van de nationale doelen in regionale en lokale beleidstukken, zoals de Regionale Energie Strategie voor Twente (RES-Twente), die in 2021 door de Provinciale Staten, gemeenteraden van de Twentse gemeenten en besturen van waterschappen zal worden vastgesteld. De gemeenteraad van Borne heeft in haar raadsakkoord 2018-2022 geanticipeerd op de verduurzamingsopgave die we in Borne met elkaar moeten realiseren. Zij heeft gevraagd om een Energievisie voor Borne, waarin Borne zich uitspreekt voor een CO2neutrale samenleving in 2050 en waarin de route beschreven wordt hoe we dit met elkaar gaan doen. Aan deze eerste Energievisie Borne is de afgelopen twee jaar, in een dynamisch samenspel met het traject voor de RES-Twente, door vele stakeholders gewerkt. Beleidsadviseurs van de gemeente, externe stakeholders zoals het Waterschap Vechtstromen, woningcorporatie Welbions, Twence, Cogas, Enexis, LTO, de landgoederen Twickel en Weleveld, Stichting Duurzame Initiatieven in Borne (DIBO), de Bundeling Bornse Ondernemers, Duurzaam Thuis Twente en vooral wijkraden en geïnteresseerde bewoners hebben bijgedragen aan deze visie. Het meepraten en meedoen van bewoners is heel belangrijk in de energietransitie. Wij zijn trots op onze Energievisie die gezamenlijk tot stand is gekomen en geloven in de maatschappelijke en technisch-financiële uitvoerbaarheid ervan. Omdat de technologische ontwikkelingen op het gebied van energiebesparing en duurzame opwek niet stil staan zullen we de Energievisie periodiek herzien. Michel Kotteman Wethouder Duurzaamheid
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 5 1. Introductie Energievisie We staan voor de grote uitdaging om energie te besparen, van het aardgas af te gaan en energie duurzaam op te wekken. Zo willen we de klimaatverandering een halt toeroepen. Ook Borne doet mee; in deze Energievisie vertellen we hoe we meedoen.
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 6 1. INLEIDING 1.1 Waarom de Energievisie? Om klimaatverandering tegen te gaan, staan we samen voor de opgave om onze CO2 uitstoot fors naar beneden te brengen. Dit doen we met alle inwoners en ondernemers in Borne. Vanuit MijnBorne 2030 ontwikkelen we duurzaamheidsbeleid zo breed mogelijk, vandaar dat we zowel energie besparen (hoofdstuk 4), van het aardgas gaan (hoofdstuk 5) en het opwekken van duurzame energie (hoofdstuk 6) samen en in één Energievisie uitwerken. Zo maken we als bewoners samen de stappen naar een CO2neutraal Borne. Uit Mijn Borne 2030: ‘Highlights voor de komende jaren: zuiniger omgaan met energie, inpassing van alternatieve energiebronnen, bouwen van energiezuinige woningen, verduurzaming van bestaande woningen en bedrijven, stimulering van het gebruik van elektrische voertuigen, bevorderen van de biodiversiteit en het aantrekken van duurzame bedrijven. De gemeente zoekt nadrukkelijk samenwerking met mogelijke partners op het gebied van duurzaamheid. Partners zijn ook bewoners met duurzame plannen.’ In het Klimaatakkoord heeft Nederland aangegeven dat zij, in overeenstemming met het Klimaatakkoord van Parijs (2015), ervoor zorgt dat de uitstoot van CO2 in het jaar 2050 met 80-95% vermindert ten opzichte van het jaar 1990. In 2030 moet dit al 49% zijn. Ook op grond van het kabinetsbesluit om uiterlijk 2022 te stoppen met de aardgaswinning in Groningen is het van belang om onze afhankelijkheid van de gaswinning in het buitenland te beperken en een overgang te maken naar duurzame bronnen van energie. 1 Het woord WUP in de routekaart staat voor wijkuitvoeringsplan. De wijkgerichte plannen die na de Energievisie opgesteld worden. Meer informatie staat in hoofdstuk 5. Eén van de afspraken in het Klimaatakkoord is dat de dertig energieregio’s in Nederland onderzoeken waar en hoe het best duurzame elektriciteit op land (wind en zon) opgewekt kan worden. En ook welke warmtebronnen beschikbaar zijn om wijken en gebouwen van het aardgas af te halen. In een Regionale Energiestrategie (RES) beschrijft elke energieregio zijn eigen keuzes. Borne valt onder de RES-regio Twente en onderschrijft de doelen van de RES Twente. De RES Twente heeft als doel om klimaatneutraal te zijn. Om in Borne CO2-neutraal te worden gaan we tegelijkertijd aan de slag met energiebesparing, het duurzaam verwarmen van onze woningen én zorgen we ervoor dat de elektriciteit die we gebruiken duurzaam opgewekt wordt. Deze drie componenten zijn nodig om er voor te zorgen dat de energiemix in 2050 neutraal is. Om de doelen tot 2030 en daarna tot 2050 te halen hebben we een route uitgestippeld. Deze route, die in deze Energievisie per onderdeel nader wordt toegelicht staat op pagina 14 weergegeven1. Dit is de rode draad voor de energietransitie in Borne, de route die we de komende jaren doorlopen. Wat is CO2-neutraal? CO2, ook wel koolstofdioxide, is een onzichtbaar gas en komt van nature voor in de atmosfeer. In onze moderne samenleving verbranden wij veel fossiele brandstoffen om onze industrie draaiende te houden, huizen te verwarmen en ons met auto en vliegtuig te verplaatsen. Bij die verbranding komt veel CO2 vrij. CO2 is het belangrijkste broeikasgas en draagt flink bij aan de opwarming van de aarde. Om klimaatverandering tegen te gaan moeten we onze CO2-uitstoot fors verminderen. Daarom gaan we van fossiele brandstoffen over op duurzame energie uit bijvoorbeeld wind, water en zon. We leven CO2-neutraal als we geen fossiele CO2 meer uitstoten, of de uitstoot die er nog is compenseren.
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 7 1.2 Positie en doel van de Energievisie Het doel van de Energievisie van Borne is een concrete invulling geven aan de stappen die nodig zijn voor een CO2-neutrale samenleving in 2050. Dit werken we concreet uit voor de thema’s energiebesparing, warmtetransitie en duurzame grootschalige opwek. In de visie hebben we aandacht voor hoe het proces tot dusver verlopen is, waarbij vele stakeholders en inwoners hebben meegedaan. Er wordt een doorkijk gegeven naar hoe dat proces er de komende jaren uit zal komen te zien. De Energievisie van Borne geeft een invulling aan de ambities uit het Klimaatakkoord, net als de RES Twente. Deze visie en de RES Twente zijn gelijktijdig geschreven en hebben dezelfde ambities. De Energievisie is een belangrijk startpunt voor het in gang zetten van projecten en programma’s in de komende jaren. Er zijn onderdelen die buiten de invloedssfeer van de gemeente vallen en daarom onbeantwoord blijven in deze visie. Dat gaat onder meer over zaken waar we wachten op landelijk beleid, denk aan de duurzame brandstof voor mobiliteit en de financiële middelen vanuit het Rijk voor het aardgasvrij maken van woningen. 1.3 Leeswijzer In hoofdstuk 2 benoemen we de ambities van Borne om te komen tot een CO2-neutrale gemeente en lichten we toe wat daarvoor de strategie is. In hoofdstuk 3 gaan we expliciet in op de doelen tot 2030 met daarbij aandacht voor waar we al mee aan de slag zijn. Hoofdstuk 4, 5 en 6 zijn een uitwerking van de drie pijlers energiebesparing, aardgasvrij en duurzame energie opwekken. Hoofdstuk 5, aardgasvrij, omvat de wettelijk vast te stellen Transitievisie Warmte. Met deze drie pijlers werken we integraal toe naar een duurzamere samenleving. Vervolgens laat hoofdstuk 7 zien hoe bewoners en andere stakeholders meedoen in het proces en de transitie, evenals hoe we de communicatie vormgeven. Hoe we de uitvoeringsagenda van deze Energievisie zien en hoe we deze willen integreren in de gemeentelijke begrotingscyclus beschrijven we kort in hoofdstuk 8. De bijlagen met diverse achtergronden op de pijlers energiebesparing, aardgasvrij en duurzame opwek van energie, staan in hoofdstuk 9. Samenwerking De Bornse Energievisie is, passend bij ‘MijnBorne2030 dynamische dorpen’, opgesteld met de samenleving. In drie werkgroepen werken maatschappelijke partners en de gemeente samen. Dit doen we vanuit de drie pijlers energie besparen, van het aardgas af en duurzame opwek van energie. Specialisten van woningcorporatie Welbions, waterschap Vechtstromen en netbeheerders Coteq en Enexis doen mee. Net als publieke bedrijven zoals energie- en grondstoffenproducent Twence en netwerkbedrijf Cogas. Ook doen bewonersinitiatieven mee, zoals Stichting Duurzame Initiatieven in Borne. De gemeenteraad is meegenomen in het concept van de Energievisie. Overkoepelend werken we vanuit drie ambities: Beleving - Om te begrijpen wat de hele energietransitie inhoudt en wat het betekent, is laten ervaren (visualiseren) een belangrijk uitgangspunt. Ambassadeurschap/ aanspreekpunt - Mensen worden enthousiast door andere mensen. We willen ambassadeurs vinden en inzetten om anderen te enthousiasmeren. Er is baat bij een centraal ‘aanspreekpunt’: online de website energievanborne.nl en fysiek door een nieuwe vorm van het Energieloket. Aanwezig / zichtbaar zijn - We willen daar zijn waar de mensen zijn en waar hun behoefte aan informatie en meedoen het grootst is. We gebruiken de driedeling: fysieke plek; algemeen advies; en maatwerkadvies (thuis). De website energievanborne.nl versterken we door artikelen in de Week van Borne, maar ook door gewoon op de straat zichtbaar te zijn of gerichte campagnes te voeren. Als uitwerking van deze ambities en de gesprekken met bewoners hebben we door de hele Energievisie heen uitspraken van bewoners opgenomen, te herkennen aan de ‘’ ‘’ in blauw lettertype.
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 8 2. Ambitie & Strategie Borne is CO2-neutraal in 2050. De inwoners van Borne zijn zich meer dan ooit bewust van hun directe invloed op het energiegebruik. Alle gebruikte energie in 2050 is 100% duurzaam en voor iedereen is het normaal geworden om hier zuinig mee om te gaan.
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 9 2. AMBITIE EN STRATEGIE 2.1 Ambitie 2050 - toekomstbeeld Huishoudens, bedrijven en instellingen stoten geen CO2 meer uit. Het gebruik van elektriciteit en warmte is 100% duurzaam. Voor een groot deel door lokale duurzame opwek uit zon en/of wind. En voor een deel uit regionale of bovenregionale duurzame opwek. Borne is CO2-neutraal. Woningen, kantoren en bedrijfspanden worden verwarmd door duurzaam elektrisch aangedreven installaties of door duurzame collectieve warmtebronnen, zoals een regionaal warmtenetwerk dat wordt gevoed door restwarmte uit industriële bedrijfsprocessen of door een geothermische bron. De procesindustrie gebruikt waterstof. De verkeers- en vervoersbewegingen in en rond Borne zijn CO2-vrij omdat auto’s niet meer op benzine of diesel rijden. Wie thuis kan werken, werkt thuis. In het woonwerkverkeer zijn openbaar vervoer en de (elektrische) fiets de norm. Het netwerk van het openbaar vervoer en de (elektrische) fiets is breed opgezet binnen de regio. Het gebruik van deelauto’s heeft een grote vlucht genomen. 2.2 Strategie: speerpunten om daar te komen Centraal in deze visie staat de vraag hoe we een CO2-vrij Borne gaan realiseren in de komende 30 jaar. Wij zien zes belangrijke speerpunten in onze aanpak om daar te komen. Zie de speerpunten in figuur 1 hiernaast. Figuur 1: De zes speerpunten voor een CO2-neutraal Borne in 2050 Het is belangrijk dat we een nieuwe ‘mindset’ creëren, zodat er bewustzijn is dat we leven op een kwetsbare aarde waarin grondstoffen eindig zijn en we zuinig willen omgaan met onze omgeving. De energietransitie vraagt een brede maatschappelijke verandering De duurzame energiebronnen moeten voor iedereen betaalbaar zijn. De transitie wordt betaald door de overheid en de samenleving samen. Woonlastenneutraal is daarbij het uitgangspunt. De energietransitie moet voor iedereen in Borne betaalbaar zijn Vanwege de grote impact van de energietransitie op het wonen, werken en verplaatsen doen we dit samen met de inwoners. Met elkaar hebben we het gevoel dat we de juiste richting op gaan . We doen de energietransitie in Borne samen: iedereen kan en mag meedoen Voor de doelen tot 2030 zetten we concrete acties en projecten in de uitvoeringsagenda. Elk jaar passen we deze aan en stellen we de begroting bij van de middelen die nodig zijn voor realisatie. We passen elk jaar de uitvoeringsagenda aan We maken nu concrete doelen tot 2030 voor alle drie pijlers. Met nieuwe kennis en ervaring zetten we minimaal elke 5 jaar een nieuwe koers. We werken altijd flexibel en gebiedsgericht. De weg naar het einddoel ligt niet vast In deze eerste Energievisie werken we de strategie tot een CO2 vrij Borne in 2050 uit volgens 3 strategische pijlers: Energiebesparing, Aardgasvrij maken en Duurzame opwek van elektriciteit. We werken de visie langs drie strategische pijlers uit
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 10 3. Doelen tot 2030 De energietransitie is een lang traject met het einddoel in 2050. Gelukkig zijn we nu al met veel energie aan de slag in Borne. De focus ligt de komende jaren eerst op de doelen tot 2030, de eerste meters die we maken om tot een CO2 neutraal Borne te komen.
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 11 3. DOELEN TOT 2030 3.1 We zijn al aan de slag We beginnen gelukkig niet vanuit het niets. Er is al een flink aantal bewoners en bedrijven aan de slag met duurzame warmte, elektriciteit en met isolatie. Ook zijn er lopende initiatieven, waaronder een onderzoek naar riothermie. Bij riothermie gebruik je warmte uit rioolwater. De komende jaren zullen er steeds meer praktijkvoorbeelden bijkomen die weer inspiratie en ervaring geven voor onszelf en anderen. In de volgende paragraaf staan onze doelen tot 2030 concreet opgeschreven. We zijn trots dat we nu, in 2020, al 9% van onze elektriciteit duurzaam opwekken, de meeste nieuwbouwwoningen2 al aardgasvrij zijn, al meer dan 5% van de grote daken zonnepanelen hebben en onze eerste postcoderoosregeling in 2016 van start is gegaan. 3.2 Doelen Borne 2030 CO2-reductie Om uiteindelijk in 2050 CO2-neutraal te kunnen zijn is ons eerste doel om in 2030 de uitstoot terug te dringen met 49% ten opzichte van 19903. In 1990 was de uitstoot van CO2 86.450 ton. In 20184 was dat toegenomen tot 113.754 ton. Het doel voor 2030 is de totale uitstoot terug te brengen tot 44.096 ton CO2. Zie dit tijdspad in figuur 2. In figuur 3 staat de hoeveelheid CO2 uitstoot per sector weergegeven voor Borne. Hier is te zien dat de gebouwde omgeving en het verkeer en vervoer de grootste uitstoot hebben. In Borne draagt de industrie en landbouw relatief weinig bij aan de uitstoot. 2 Gebouwd na juli 2018 3 Bron 1990: Emissieregistratie Rijksoverheid Deze Energievisie bestaat uit drie pijlers, namelijk energiebesparing, aardgasvrij en opwek van duurzame energie. Gezamenlijk moeten deze zorgen voor de reductie van CO2 uitstoot. 4 Bron 2018: Klimaatmonitor 46% 48% 5%1% Gebouwde omgeving (52.724 ton) Verkeer en vervoer (54.875 ton) Industrie (5.192 ton) Landbouw (963 ton) 86.450 113.754 44.096 1990 2050 2030 2018 0 Figuur 2: Doelen reductie CO2 uitstoot van 1990 tot 2050 Figuur 3: CO2 uitstoot in Borne per sector in 2018
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 12 De grootste klap die we tot 2030 kunnen maken is in de gebouwde omgeving, waar we energie gaan besparen en deels overgaan op andere warmtebronnen. Daarnaast gaan we steeds meer groene elektriciteit gebruiken in alle sectoren. We benoemen hieronder kort de doelen voor energiebesparing, het aardgasvrij worden en opwek van duurzame energie. Deze doelen komen terug in de hoofdstukken 4, 5 en 6 en staan daar nader toegelicht. ENERGIEBESPARING – DOELEN 2030 We zetten in op energiebesparing voor vier groepen energiegebruikers: 1. Huishoudens, 2. Bedrijven, industrie en agrariërs, 3. Maatschappelijk Publiek Vastgoed (MPV) en 4. Verkeersdeelnemers. Door in alle vier groepen aan de slag te gaan met energiebesparing willen we de energie- en warmtevraag omlaag brengen. Voor huishoudens (woningen) willen we een jaarlijkse besparing op het energiegebruik realiseren van 2%5 ten opzichte van het voorgaande jaar. Zo gaan we elk jaar stapjes vooruit. We hebben het dan over elektriciteits- en warmtegebruik van woningen. Om energiebesparing te versnellen hebben we als doel gesteld dat alle gebouwen in 2025 betrouwbaar, door officiële instanties, een energielabel hebben gekregen. Dit maakt onze verduurzamingsopgave beter inzichtelijk. Alle woningen moeten in 2050 gemiddeld een energielabel B hebben of vergelijkbaar. Alle bedrijfspanden en het maatschappelijk vastgoed van de gemeente moet al in 2023 minimaal een energielabel C hebben. De CO2-uitstoot van wegverkeer, exclusief snelwegen, willen we in 2030 verminderen met 49% ten opzichte van het jaar 2018. In 2040 verminderen we de uitstoot met 65% ten opzichte van 2018, tot 100% in 2050, wanneer er geen CO2 meer vrijkomt bij verkeers- en vervoersbewegingen. 5 RES Twente zet in op een jaarlijkse besparing van 1% AARDGASVRIJE GEBOUWEN – DOELEN 2030 We verwarmen de meeste van onze gebouwen met aardgas, een fossiel brandstof. Daarin is de opgave om stapsgewijs over te gaan op andere warmtebronnen, duurzame bronnen. Op dit moment is de actuele (2018) warmtevraag in de gebouwde omgeving 603 TJ6. Het aardgasgebruik is 576 TJ, oftewel 95,5% van de totale warmtevraag wordt daarmee ingevuld. Op dit moment wordt 4,5% ingevuld met duurzame bronnen, in totaal 27 TJ. Dit percentage moet omhoog. Het doel is om in 2030 20% van de warmtevraag van de gebouwde omgeving in te vullen met duurzame bronnen. Uitgaande van dezelfde totale warmtevraag zou dan 120 TJ uit duurzame bronnen moeten komen. In 2050 is dat 100%. Zie figuur 4. Figuur 4: Doelstelling duurzame warmtebronnen 2030 OPWEK VAN DUURZAME ELEKTRICITEIT – DOELEN 2030 Een groot deel van de energie die we gebruiken komt uit fossiele bronnen, zoals gas, olie en steenkool. Deze bronnen kunnen op raken en er komen broeikasgassen vrij bij de winning van energie uit deze bronnen. Daarom gaan we de komende jaren over op groene energie, energie uit duurzame bronnen. Op dit moment (2018) is de totale 6 Terajoule (TJ): energie-eenheid gebruikt voor warmtedistributie 0% 20% 40% 60% 80% 100% 2030 (duurzaam 120 TJ) 2018 (duurzaam 27 TJ) Aandeel duurzame warmte (in TJ) Percentage aardgas Percentage duurzaam
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 13 elektriciteitsvraag 63 GWh7 in Borne, daarvan is 5,9 GWh lokaal duurzaam opgewekt, bijna 9% van het totaal. In de RES-Twente is een aanname gedaan dat er in 2030 een netto toename van de vraag naar elektriciteit zal zijn van 25% door toenemende elektrificatie in huishoudens en in mobiliteit, door groei huishoudens en bedrijfsvestigingen, gecorrigeerd met resultaten energiebesparende maatregelen. We gaan daarom in 2030 uit van een elektriciteitsvraag van 80 GWh. Ons doel is om in 2030 meer dan 40% van de elektriciteitsvraag duurzaam lokaal op te wekken. Met de specifieke doelstellingen van de verschillende duurzame bronnen opgeteld, verwachten we uit te komen op 46,6% duurzaam opgewekte elektriciteit in 2030. Zie figuur 5. Figuur 5: Doelstelling duurzame opwek van elektriciteit 2030 Deze 46,6% vullen we in met diverse duurzame bronnen, waarover meer in hoofdstuk 6. Naar duurzame bron is dat: • Kleinschalig duurzaam opgewekt (particuliere daken): 15.9 GWh/jaar • Grootschalig zon op dak: 4.4 GWh/jaar, dat is 15% van de geschikte daken (op dit moment is 5,2% van de geschikte daken belegd) • Grootschalig zon op land: 17 GWh/jaar. 7 Bron: Klimaatmonitor 3.3 Monitoring We formuleren concrete doelen tot 2030. En we zetten een stip op de horizon voor 2050. Hoe we onderweg varen richting doelrealisatie willen we continu kunnen meten. Zodat we weten dat we op de goede weg zijn. En kunnen bijsturen indien we afwijken. Cruciaal voor een goede monitoring is het beschikbaar hebben van betrouwbare meetgegevens. De Nationale Klimaatmonitor meet op betrouwbare wijze op het niveau van de gemeente een groot aantal cijfers met betrekking tot CO2 uitstoot, duurzame elektriciteitsopwekking en duurzaam warmtegebruik. Het enige nadeel is dat deze cijfers twee jaar achter lopen op de actualiteit. De RESTwente werkt aan een monitor die dit nadeel wil ondervangen en ook nieuwe variabelen wil meten. Op dit moment werken we met de Klimaatmonitor. Zodra er een regionale monitor ontwikkeld is die toepasbaar en betrouwbaar is, zullen we daar gebruik van gaan maken. 3.4 Meedoen Om onze doelen tot 2030 te behalen, zullen we samen moeten werken. Nu werken bewoners en bedrijven samen aan verduurzaming van hun woning of bedrijf. Buren starten gezamelijke zonnepaneelprojecten op en ondernemers verduurzamen de feestverlichting. Aan de postcoderoosregeling op de Karnahal neemt een groep bewoners uit de wijk Oud Borne deel omdat daar vanwege de status van beschermd dorpsgezicht beperkingen zijn om zonnepanelen op het eigen dak te realiseren. Op die manier werken deze bewoners ook mee aan energiebesparing van hun eigen huishouden. Het meedoen van bewoners en anderen in de energietransitie is in Borne niet alleen een doel, maar ook een werkwijze. 0% 20% 40% 60% 80% 100% 2030 (totaal 80 GWh) 2018 (totaal 63 GWh) Elektriciteitsgebruik (in GWh) Lokaal duurzaam opgewekt Niet lokaal duurzaam opgewekt
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 14
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 15 4. Energiebesparing Een belangrijk begin is om de energie- en warmtevraag omlaag te brengen. Dan hebben we ook minder nodig. Dit doen we gericht op huishoudens, maatschappelijk vastgoed, bedrijven, agrariërs, industrie en verkeer- en vervoersdeelnemers.
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 16 4. ENERGIEBESPARING De eerste stap die we kunnen zetten met elkaar is minder energie gebruiken, oftewel de energiebehoefte beperken. Dit heeft meerdere voordelen. Energie die je niet gebruikt, hoeft namelijk niet duurzaam te worden opgewekt. En hoe minder energie je gebruikt, hoe lager de energierekening wordt. Energiebesparing is daarom een belangrijke eerste stap. Energiegebruik bestaat uit twee delen, namelijk elektriciteitsgebruik en aardgasgebruik. Aardgas gebruiken we nu nog om te koken en onze huizen mee te verwarmen. Elektriciteit gebruiken we voor veel meer zaken. In 2030 willen we 40% van onze elektriciteit halen uit duurzame bronnen, zoals zonne-energie. In 2050 moet dit 100% zijn. Deze getallen zijn afgesproken in ons landelijke Klimaatakkoord en ook de RES-Twente kent dit doel. Dit houdt in dat we het gebruik van aardgas de komende jaren afbouwen. Het gebruik van elektriciteit zal eerst nog stijgen: door de groei van het aantal inwoners en huishoudens, groei van elektrische vervoersmiddelen en groei van elektriciteitsgebruik voor het verwarmen van woningen. Inwoners van Borne hebben in 2050 samen het succes bepaald door het dagelijkse energiegebruik sterk te verminderen. De twee belangrijkste elementen voor dit succes zijn dat we ons BEWUST zijn geworden van ons dagelijkse energiegebruik en in ACTIE zijn gekomen om kansen te benutten om het gebruik te verminderen. Het voordeel is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor de portemonnee. In Borne hebben we vier groepen energiegebruikers: 1. Huishoudens 2. Bedrijven, industrie en agrariërs 3. Maatschappelijk Publiek Vastgoed (MPV) 4. Verkeersdeelnemers In dit hoofdstuk beschrijven we per groep energiegebruikers de doelen die we nastreven. Vervolgens beschrijven we hoe we willen bijdragen aan de bewustwording van ons dagelijks energiegebruik en inwoners willen motiveren en faciliteren om energiebesparende maatregelen te treffen. In bijlage 1 hebben wij enkele concrete voordelen en tips voor energiebesparing opgenomen van Milieu Centraal. Hierin staat onder meer hoeveel CO2 je bespaart door de fiets te pakken voor kortere afstanden en wat de eenmalige investering en terugverdientijd is van het isoleren van de vloer van een hoekwoning. Zie voor meer informatie www.milieucentraal.nl. 4.1 Huishoudens WAT WILLEN WE SAMEN BEREIKEN? Nieuwbouwwoningen zijn de laatste decennia al zeer energiezuinig gebouwd. Bestaande woningen zijn de laatste jaren en worden de komende jaren door energiebesparende maatregelen, zoals isolatie en zonnepanelen, steeds energiezuiniger. Ons doel is dat alle woningen in Borne in 2050 CO2-neutraal zijn en allemaal zo energiezuinig zijn als een huidig energielabel B. Om dat doel te bereiken, willen we dat in 2025 alle gebouwen een erkend energielabel hebben, zodat er beter kan worden gestuurd en zicht is op de verduurzamingsopgave in Borne. Dit geeft ook inwoners inzicht in de opgave en te zetten stappen. Vanaf 1 januari 2021 moet alle nieuwbouw in Nederland voldoen aan BENG (Bijna Energie Neutraal Gebouw) eisen en vanaf 2025 aan de ENG (Energie Neutraal Gebouw) eisen. Deze eisen werken vanuit het Trias Energetica principe, waarbij eerst de energiebehoefte zo laag mogelijk wordt gehouden, het gebruik van fossiele brandstoffen zoveel mogelijk wordt beperkt en het gebruik van duurzame bronnen verplicht is. ENG-gebouwen, Energie Neutrale Gebouwen, zijn gebouwen waar het energiegebruik van fossiele brandstoffen wordt gecompenseerd door opgewekte duurzame energie. De compensatie vindt plaats in en buiten het gebouw zelf, waardoor de woning dan energieneutraal is.
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 17 ‘“Mijn overtuiging is dat we er alles aan moeten doen om de wereld duurzamer te maken. En dat begint bij jezelf, dus in en om je eigen huis” - August ten Berge Het doel is om jaarlijks een besparing op het energiegebruik van woningen van 2% te realiseren t.o.v. het voorgaande jaar. Voor bestaande woningen in 2030 streven wij naar een maximaal gebouw gebonden energiegebruik van 70 kWh/m2. Daarbij zijn er twee aandachtspunten voor de komende jaren. 1. Binnen de RES-Twente is de aanname gedaan dat de vraag naar elektriciteit omhoog gaat met 2,5% per jaar. Hierin is de jaarlijkse besparing van 2% in meegenomen. 2. Door de groei van het aantal huishoudens en bedrijven in Borne, groeit de jaarlijkse warmtevraag de komende 10 jaar nog met 1,5%. Door de besparing van 2% op energiegebruik van woningen daalt de warmtevraag netto, naar - 0,5% per jaar. Figuur 6 laat de verwachte ontwikkeling van het elektriciteits- en warmtegebruik van huishoudens van 2018 tot 2030 zien, op basis van de genoemde uitgangspunten en doelstellingen. We zien tot 2030 een groei in elektriciteitsgebruik en een daling in het warmtegebruik. De verdeling tussen het gebruik van elektriciteit en warmte verandert. 8 Bron: Klimaatmonitor Figuur 6: Verwachte ontwikkeling in elektriciteits- en warmtegebruik huishoudens 20308 HOE KUN JE ENERGIE BESPAREN? De grootste besparing is te realiseren door energiebesparende maatregelen in de eigen woon- en leefomgeving. Denk hierbij aan het isoleren van de woning en overstappen op een zonneboiler of warmtepomp. Een belangrijk aandachtspunt bij de verduurzaming is om ook te zorgen voor goede ventilatie in de woning. Dit is van belang voor schone lucht en het vermindert warmteverlies, kou en tocht. Vanuit de gemeente geven we inwoners op vijf manieren informatie over geschikte maatregelen en helpen we om deze ook te gaan uitvoeren. 1. Via het digitale Energieloket (www.duurzaambouwloket.nl) Borne met een overkoepelend provinciaal platform en een lokale pagina van Borne. Stichting Duurzame Initiatieven in Borne (DIBO)9 onderhoudt deze pagina. 2. Via gratis basisadviezen van de wooncoaches in onze gemeente. Samen met deze wooncoaches willen we een breder netwerk van buurtambassadeurs gaan ontwikkelen. De wooncoaches kunnen aan huis adviseren en zijn in de toekomst 9 DIBO is een fusie van de stichtingen Borne Energie en Borne Duurzaam 103 108 139 409 405 385 512 513 524 0 500 1000 2018 2020 2030 Elektriciteits- en warmtegebruik woningen 2018-2030 (in TJ) Elektriciteitgebruik woningen Warmtegebruik woningen Totaal
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 18 één middag per week aanwezig in de Welbions-winkel in de Stationsstraat. De wooncoaches zijn verenigd binnen Duurzaam Thuis Twente. 3. Met maatwerkadviezen van onafhankelijke energieadviseurs of via Dichtbij Duurzaam. 4. Via het digitale platform www.energievanborne.nl krijgen inwoners en bedrijven informatie over o.a. energiebesparing. 5. Stichting Duurzame Initiatieven in Borne stimuleert buurtinitiatieven om collectief besparingsmaatregelen op te pakken. “Ik geef iedereen de tip om je goed te laten informeren, bijvoorbeeld over de subsidiemogelijkheden. Is het potje leeg? Wacht dan tot die weer gevuld is” - Bert Bosman Het digitale Energieloket speelt een centrale rol in informatievoorziening, zorgt voor verwijzing naar subsidie- en financieringsmogelijkheden en kan verwijzen naar lokale ondernemers, die de energiebesparende maatregelen kunnen uitvoeren. Voor bewoners van sociale huurwoningen heeft woningbouwcorporatie Welbions energiecoaches in dienst genomen. Daar waar koppelkansen liggen in het realiseren van energiebesparende maatregelen van huurwoningen samen met particulier woningbezit stimuleren wij dit. 4.2 Bedrijven, industrie en agrariërs WAT WILLEN WE SAMEN BEREIKEN? We willen dat de bedrijfspanden in Borne in 2050 CO2-neutraal zijn. Het korte termijn doel is dat alle bedrijfspanden vanaf 2023 minimaal een energielabel C hebben. Net als bij huishoudens willen we dat alle nieuwbouw vanaf 2020 volgens de BENG eisen gebouwd wordt en vanaf 2025 volgens de ENG eisen. Zie paragraaf 4.1. HOE KUN JE ENERGIE BESPAREN? Wij vragen iedereen om vooral zelf na te denken wat er gedaan kan worden in de eigen bedrijfsomgeving om energie te besparen. Wat voor het ene bedrijf interessant en rendabel is, is dat niet meteen ook voor een ander bedrijf. Om energiebesparing te stimuleren en te faciliteren zetten wij actief energie op het volgende: • In samenwerking met de Bundeling Bornse Ondernemers (BBO) en de bedrijvenverenigingen op de Molenkamp en Westermaat-Veldkamp stimuleren wij dat ondernemers energiescans laten uitvoeren van hun bedrijfspanden. Op grond van de energiescans krijgen ondernemers goed zicht op de kosten van energiebesparende maatregelen en wat dit betekent voor hun operationele bedrijfskosten (elektriciteits- en gasrekening). Idealiter wegen de kostenbesparingen zwaarder dan de jaarlijkse afschrijvings- en kapitaallasten van de doorgevoerde energiebesparende maatregelen. Daarnaast is het voor bedrijven met een jaarlijks elektriciteitsgebruik van meer dan 50.000 KWh of een aardgasgebruik van meer dan 25.000 m3 verplicht om zelf energiebesparende maatregelen te nemen. Dit is verplicht vanuit de Wet Milieubeheer. De Omgevingsdienst Twente ziet hier op toe. 4.3 Maatschappelijk vastgoed WAT WILLEN WE SAMEN BEREIKEN? In 2050 hebben we onze voorbeeldfunctie als gemeente waargemaakt, doordat al het maatschappelijk vastgoed dan CO2-neutraal is. Het vastgoed bestaat met name uit vastgoed voor de volgende groepen; sport, onderwijs, het Kulturhus en de gemeente. Op korte termijn is het doel dat al het maatschappelijk vastgoed vanaf 2023 minimaal een energielabel C heeft. Net als bij huishoudens en bedrijven willen we dat alle nieuwbouw vanaf 2020 volgens de BENG eisen gebouwd wordt en vanaf 2025 volgens de ENG eisen. Zie paragraaf 4.1.
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 19 HOE GAAN WE ENERGIE BESPAREN? Borne heeft een relatief kleine hoeveelheid maatschappelijk vastgoed. Er zijn al verschillende projecten gaande om die te verduurzamen. Hieronder staat wat we doen om energie te besparen in het maatschappelijk publiek vastgoed. • Voor het gemeentehuis loopt een onderzoek naar alternatieve scenario’s om invulling te geven aan de verduurzamingsopgave. • Voor het sportcomplex ‘Het Wooldrik’ zijn inmiddels plannen uitgewerkt voor een duurzame renovatie van het zwembad en sporthallen. • Nieuwe schoolgebouwen en vervanging van schoolgebouwen moeten voldoen aan de geldende energieprestatie-waarden. Bij bestaande schoolgebouwen faciliteren wij schoolbesturen om in het periodieke grootschalige onderhoud een verduurzamingscriterium op te nemen en ondersteunen wij schoolbesturen in het verkrijgen van subsidies en/of financiering. • Begin 2021 is de grootschalige verduurzaming van de openbare verlichting afgerond. De openbare verlichting is daarmee 100% LED en voorzien van een dim-regime in de avond- en nachturen. Daarnaast is het voor ons overig vastgoed (kantoren) met een jaarlijks elektriciteitsgebruik van meer dan 50.000 KWh of een aardgasgebruik van meer dan 25.000 m3 verplicht om zelf energiebesparende maatregelen te nemen. Net als bij bedrijven. 10 Van de snelwegen A1/A35 die langs Borne gaan komt in 1018 ruim 40.000 ton CO2-uitstoot Bron: klimaatmonitor 4.4 Verkeer- en vervoersdeelnemers WAT WILLEN WE SAMEN BEREIKEN? Met de huidige uitstoot van CO2 in het verkeer en vervoer en de verwachte toename door een groei in het aantal inwoners, moeten we samen kijken hoe we de uitstoot kunnen beperken. Wij willen in 2050 geen uitstoot van CO2 meer door verkeers- en vervoersbewegingen in en rond Borne. Auto’s en vrachtvervoer zijn dan elektrisch of waterstofgas aangedreven. In het woon-werkverkeer is er sprake geweest van een enorme groei in het gebruik van het openbaar vervoer en het gebruik van de elektrische fiets. Het netwerk van het openbaar vervoer en het fietsnetwerk is dan wijd vertakt binnen de regio en het gebruik van deelauto’s voor de momenten dat het toch moet, heeft een grote vlucht genomen. CO2 uitstoot van wegverkeer, exclusief snelwegen10, is 14.703 ton (peiljaar 2018). We willen dit in 2030 met 49% laten dalen tot 7.499 ton, in 2040 met 65% tot 5.146 ton en in 2050 tot 0. HOE GAAN WE ENERGIE BESPAREN? Mobiliteit is pas duurzaam wanneer het leidt tot minder CO2-uitstoot, het minder elektriciteit kost, we kortere reisafstanden hebben en het openbare ruimte en natuur bespaart. Dan zijn we goed bezig. We gaan daarom aan de slag met de inrichting van de openbare ruimte en het stimuleren van duurzaam mobiliteitsgedrag van inwoners.
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 20 Voor mobiliteit sluiten we grotendeels aan bij het beleid van de Rijksoverheid en de Provincie Overijssel. Daarnaast hebben we invloed op de inrichting van de openbare ruimte. Bij alle infrastructurele projecten werkt Borne volgens de Ladder van Verdaas, die alternatieven biedt in het ontwerpproces. De methode is opgenomen in de Tracéwet en kent 7 treden. De hogere treden moeten zorgen dat er alternatieven zijn en er niet klakkeloos gekozen wordt voor de laagste trede, namelijk nieuwe infrastructuur. De treden zijn: 1. Ruimtelijke ordening: • Bouw compact, zodat reisafstanden kort zijn • Bouw dicht bij openbaar vervoer knooppunten, zodat autogebruik niet nodig is 2. Prijsbeleid: Met betaald parkeren of anderszins. 3. Mobiliteitsmanagement: bijvoorbeeld Twente Mobiel, thuiswerken, carpoolen, online vergaderen 4. Openbaar vervoer en fiets: zorg voor goed openbaar vervoer en uitmuntende fietsroutes 5. Verbeter de efficiëntie van bestaande wegen 6. Pas de huidige wegen aan, pas als alle bovenstaande punten onvoldoende zijn komt wegverbreding in beeld 7. Nieuwe infrastructuur: volledig nieuwe wegen aanleggen komt als laatste aan de orde We werken in Borne aan meerdere initiatieven die bijdragen aan het terugdringen van CO2-uistoot vanuit mobiliteit. Denk aan het aanleggen van de F35 (snelfietsroute), het realiseren en optimaliseren van het OV knooppunt aan de Parallelweg, de inrichting van 30-km en 60-km zones, meer ruimte voor de fiets en openbare laadpunten voor elektrische auto’s. Bij al deze initiatieven wordt direct gekeken naar een klimaat adaptieve inrichting en circulair gebruik van materialen. Een belangrijk uitgangspunt in het stimuleren van duurzaam reisgedrag is de STOPladder, die de volgorde aangeeft waarop we willen stimuleren dat mensen eerst Stappen, dan Trappen, dan het Openbaar Vervoer pakken en pas op het laatst in de Personenauto. De impact op ruimtegebruik, gezondheid en CO2-uitstoot neemt toe op de ladder. Zo heeft de auto de hoogste CO2-uitstoot per persoon. 4.5 Meedoen Energie die je niet gebruikt, hoef je niet op te wekken. Energie besparen is dan ook een eerste, belangrijke stap die we moeten nemen om onze doelen te behalen. Inwoners doen hier al volop aan mee. Via Energie van Borne zijn verschillende energiebesparingsinitiatieven opgezet die inwoners bewust maken. Bovendien; meedoen is meteen besparen in energie en geld. Inwoners doen bijvoorbeeld al met de volgende acties mee: • Poen voor Groen: krijg tot €50,- terug op energiebesparende maatregelen • Waterzijdig inregelen: krijg korting op een inregelset en bespaar energie (en geld) met goed afgestelde radiatoren 2018: 14.703 2030: 7.499 2040: 5.146 2050: 0 -49% -65% -100% Figuur 7: Doelstellingen CO2 reductie in tonnen CO2 uitstoot verkeer en vervoer
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 21 • Energiemeter te leen: via de wooncoaches worden energiemeters uitgeleend. Zo kun je thuis checken hoeveel energie per apparaat/verlichtingselement verbruikt wordt • Warmtecamera te leen: via de wooncoaches is een warmtecamera te leen om thuis (en bij de buren) zichtbaar te maken waar warmte (en dus energie) uit het huis weglekt De komende periode zullen meer acties opgezet worden om inwoners mee te laten profiteren en mee te laten doen om energie te besparen. Zo nemen we in de uitvoeringsagenda op dat we als gemeente gaan onderzoeken of een lokaal Energiefonds vanuit de gemeente voor specifieke doelgroepen van toegevoegde waarde kan zijn bovenop al bestaande nationale- en provinciale fondsen. Meepraten via wijk- en dorpsraden Gemeente, Coteq netbeheer, Twence, Welbions en vertegenwoordigers uit de samenleving via Stichting Duurzame Initiatieven in Borne (DIBO) voeren gesprekken met wijk- en dorpsraden. Daarin komt energie besparen ook aan de orde. Wat kun je nu al doen? Via de websites, nieuwsbrieven of krantjes brengen de wijk- en dorpsraden inwoners op de hoogte van de mogelijkheden om energie te besparen. Er is ook de mogelijkheid om vragen te stellen of ideeën te opperen die vervolgens weer inspirerend zijn voor andere inwoners.
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 22 5. Aardgasvrij De opgave is om in 2050 al onze gebouwen van het aardgas af te halen. Op die manier verlagen we onze CO2uitstoot. We beschrijven in dit hoofdstuk wat de opgave is, hoe we die de komende jaren aanpakken, waar we beginnen en wat bewoners al kunnen doen om stappen te zetten naar een duurzamere woning.
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 23 5. AARDGASVRIJ Wanneer we als inwoners aan de slag gaan met energie besparen komt ook snel het moment om na te denken over het aardgasvrij maken van de woningen en andere gebouwen in Borne. We gaan net als alle andere gemeenten in Nederland van het aardgas af. Uiterlijk in 2050 zijn alle gebouwen over op een alternatieve, duurzame warmtebron voor aardgas. Dit doen we om de doelstellingen uit het Klimaatakkoord te halen en onze afhankelijkheid van aardgas uit het buitenland te beperken. Op welke manieren bewoners en ondernemers over kunnen stappen op andere warmte staat in dit hoofdstuk. Daarbij leggen we de focus op de doelen en stappen die we nemen tot 2030, de voorzienbare toekomst. Het is een grote opgave, daarom starten we nu, zodat iedereen op een geschikt moment mee kan doen. Zie in figuur 8 de tijdlijn tot 2050 op hoofdlijn. In 2021 moet elke gemeente de Transitievisie Warmte hebben opgesteld, dat is dit hoofdstuk van de Energievisie. 5.1 Inleiding De gemeente heeft de regie gekregen over de lokale warmtetransitie. Dit geven we vorm met de Transitievisie Warmte (TVW) en het Wijkuitvoeringsplan (WUP). Een goede samenwerking met inwoners en stakeholders is erg belangrijk om uiteindelijk onze ambities uit te kunnen voeren. TRANSITIEVISIE WARMTE Uiterlijk in 2021 moet elke gemeente in Nederland een Transitievisie Warmte (TVW) hebben vastgesteld. Daarin staat het tijdspad waarop wijken en gebieden van het aardgas gaan. Voor wijken waarvan de transitie vóór 2030 is gepland, staan in de TVW ook de potentiële alternatieve warmtebronnen. De gemeenteraad stelt de Transitievisie Warmte vast, als onderdeel van de Energievisie voor Borne. Het Klimaatakkoord stelt dat wij daarna elke 5 jaar, of zoveel eerder als nodig, de visie herzien. Zo kunnen wij onder andere rekening houden met innovaties en ontwikkelingen binnen de energiesector. Figuur 8: Route naar een klimaatneutraal Nederland WIJKUITVOERINGSPLANNEN De concrete uitwerking van het duurzame warmte alternatief op wijk/buurt/gebied niveau vindt plaats in het wijkuitvoeringsplan (WUP). In het WUP betrekt de gemeente bewoners, vastgoedeigenaren en andere stakeholders nauw bij de keuze voor de warmtebron en -techniek voor de wijk en op welk moment de wijk van het aardgas gaat. Samen maken we de keuze hoe de wijk wordt verduurzaamd op basis van wat technisch en financieel haalbaar is. Het wijkuitvoeringsplan geeft inzicht in de maatschappelijke
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 24 kosten en baten en energieverbruikskosten voor de bewoners. Hierin trekken wij samen op met actieve bewoners in de wijk, zoals een bewonersinitiatief of een energiecoöperatie. Borne gaat daarom al vroeg in gesprek met de wijk over wanneer, in welke mate en hoe ze betrokken worden. Voor wijken waarvan de transitie vóór 2030 mogelijk is, starten we binnenkort met het opstellen van een wijkuitvoeringsplan. Om in 2030 van het aardgas af te kunnen is er een redelijke termijn nodig, waarbinnen alle partijen stappen kunnen maken om aan de slag te gaan. Dit gaat daarom niet binnen 1 of 2 jaar, maar ook niet pas na 12 jaar. 5.2 De transitieopgave in Borne Wij willen in Borne in 2050 niet alleen aardgasvrij zijn, maar ook CO2-neutraal, wat betekent dat wij geen fossiele CO2 meer uitstoten, of dat wat er nog is gecompenseerd wordt. Het is daarom belangrijk om de opgave van Borne in kaart te brengen. Wat is de warmtevraag? En welke duurzame bronnen hebben we om deze vraag mee in te vullen? DE WARMTEVRAAG In figuur 9 is de totale warmtevraag van alle gebouwen in Borne weergegeven. De warmtevraag van alle gebouwen (incl. kantoorpanden, maar exclusief proceswarmte11) is 0,5 miljoen GJ12 per jaar. De gebouwen die niet bedoeld zijn om in te wonen, zoals kantoren en scholen, noemen we utiliteitsgebouwen. Daarnaast bedraagt de proces- en productiewarmtevraag van de industrie, bouwnijverheid en landbouw 0,1 miljoen GJ per jaar. De TVW gaat enkel over de warmtevraag van gebouwen. In hoofdstuk 4, 11 Warmte die benodigd is voor verschillende industriële processen Energiebesparing, staan wel maatregelen benoemd om het energiegebruik van de industrie, bedrijven en agrariërs te verminderen. Om in 2050 als Borne aardgasvrij te zijn moeten alle woningen, circa 10.000, over op een andere manier van verwarmen, warm water en koken. Dat zijn ongeveer 330 woningen per jaar. Andere gebouwen, zoals kantoorruimtes, sportgebouwen en instellingen, zijn daarin nog niet meegenomen. Het Klimaatakkoord stelt een tussendoel voor 2030, dan zouden er circa 2.100 woningen in Borne van het aardgas af moeten zijn en/of een grote stap hebben gezet in isolatie maatregelen, waardoor CO2 is bespaard. Figuur 9: De warmtevraag in Borne van alle gebouwen (peiljaar 2018) 12 Gigajoule (GJ; energie-eenheid, 1000 m3 aardgas staat ongeveer gelijk aan 35 GJ)
Samen stapsgewijs naar een CO2-neutraal Borne 25 AARDGASGEBRUIK WONINGEN BORNE Het totale aardgasgebruik van de woningen in Borne is ongeveer 13,2 miljoen m3 en dat van bedrijven en instellingen in Borne is iets meer dan 4,3 miljoen m3 (2018). Het gemiddelde gasgebruik per huishouden in Borne is 1.510 m3. Het gemiddelde gebruik in Nederland is 1.500 m3. Het gasgebruik is afhankelijk van onder meer de samenstelling van het huishouden, het woningtype en de ouderdom van een woning. De grootte van een woning en het aantal gedeelde muren heeft impact op het gasgebruik. Zo is het gasgebruik van een vrijstaande woning vaak hoger dan dat van een appartement. Naast het gasgebruik hebben de woningen in Borne ook een elektriciteitsgebruik. Dat is op dit moment circa een kwart van de hoeveelheid energie in vergelijking met het aardgasgebruik. De verwachting is dat deze zal toenemen bij het overgaan op andere warmtebronnen dan aardgas, omdat elektriciteit vaak een rol speelt in duurzame warmte, zoals bij het gebruik van warmtepompen. WONINGEN EN GEBOUWEN IN BORNE Borne bestaat uit drie kernen en kent een verspreid buitengebied met veel individuele bebouwing. Zenderen en Hertme zijn kleine kernen in vergelijking met Borne. In totaal heeft Borne 23.489 inwoners (1-8-2020) en bijna 10.000 woningen. In figuur 10 is weergegeven hoe deze woningen verdeeld zijn naar bouwjaar. Ruim 3.200 woningen zijn na 1992 gebouwd. Dit betekent dat ze relatief goed geïsoleerd zijn of relatief makkelijk te isoleren zijn. Dit soort woningen kunnen geschikt worden gemaakt voor een lage temperatuur (LT) warmtebron. Ook is er een groot aantal woningen uit de periode 1975-1992. Deze zijn vaak goed te isoleren tot een hoger energielabel (B), waardoor overstappen naar midden temperatuur (MT) of laag temperatuur (LT) warmte mogelijk wordt. Daarnaast zijn er ook ongeveer 3.000 woningen ouder dan 1975. Dit zijn woningen waarvan we goed moeten kijken tot welk energielabel er geïsoleerd kan worden en welke warmtetechniek hiervoor geschikt is. Zo’n 20% van de woningen in Borne is in het bezit van een woningcorporatie. Het tekstkader op de volgende pagina geeft kort weer welke temperatuurniveaus bij LT, MT en HT horen. Meer informatie hierover staat in paragraaf 5.5 en bijlage 3. Waar gebruiken we aardgas precies voor in onze woningen? “Ongeveer 75 procent gebruiken we voor het verwarmen van de ruimte, 20 procent voor warm water (voornamelijk douchen) en een heel klein deel voor het koken.” Figuur 10: Bouwjaren in Borne
www.borne.nlRkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=