34 Zoals duidelijk wordt uit bovenstaande analyse, hebben lokale oplossingen belangrijke concurrentievoordelen, vooral op het gebied van rechtssysteem-specificiteit, compliance en transparantie. De uitdaging ligt niet zozeer in het aantal developers — een oude gedachte dat "meer altijd beter is" — maar in het fundamenteel begrijpen wat er gebouwd moet worden. De ontwikkelingen op het gebied van software development staan namelijk niet stil. Dankzij AI en wereldwijde standaardisatie van code schrijven dezelfde soort algoritmes de hele wereld over, waardoor de ontwikkelingssnelheid exponentieel toeneemt. Wat een team van 100 developers vroeger in een jaar bouwde, kan een klein team nu in weken realiseren met de juiste AI-tools. Tegelijkertijd brengt deze versnelling nieuwe risico's met zich mee. Hoe meer developers aan één applicatie werken met AI-tools, hoe groter de kans dat er fouten worden gemaakt en verkeerde code wordt gegenereerd. Het is vergelijkbaar met wat er gebeurt als je nu juridische vragen stelt aan onze bekendste AI-modellen: je krijgt overtuigende maar soms feitelijk onjuiste antwoorden. In de juridische sector, waar precisie cruciaal is, kunnen dergelijke "hallucinations" desastreuze gevolgen hebben. Het gaat dus niet meer om kwantiteit maar om kwaliteit: wie begrijpt écht wat de juridische sector nodig heeft én wie snapt de techniek tot in zijn core? Wie kan de balans bewaken tussen snelheid en zorgvuldigheid? Daarin ligt precies de kracht van Europese juridische AI-oplossingen: de diepgaande kennis van het specifieke rechtssysteem en de behoeften van advocaten binnen dit systeem, gecombineerd met het technisch inzicht om de juiste oplossingen te bouwen. Terwijl internationale platformen misschien sneller innoveren, missen ze vaak de specifieke juridische nuances die in de dagelijkse praktijk het verschil maken. ALS WE ONS OVERGEVEN AAN BIG TECH Stel dat we wél ingaan op de beloften van Big Tech. Wat zijn de risico's? We worden dan: • afhankelijk van tools die onze kennis gebruiken om ons uiteindelijk te vervangen • alleen maar zichtbaar via platforms die leads aan de hoogste bieder verkopen • beoordeeld door algoritmes die niet aan ons, maar aan investeerders rapporteren JURIDISCHE LEGITIMITEIT VAN AI Rechters zijn nu nog kritisch ten aanzien van AI. In de recente uitspraak ECLI:NL:RBZWB:2024:9051 oordeelde de rechtbank dat er "weinig waarde" gehecht kan worden aan een AI-analyse, juist omdat de selectie en bewerking van input niet controleerbaar is. Maar hoe lang blijft dit zo? Gelukkig zijn er al oplossingen voorhanden. Met de juiste technische kennis en methodologie is het wél mogelijk om een AI-model te bouwen dat transparant redeneert met bronvermelding, directe koppelingen naar de relevante wet- en regelgeving, én uitleg over waarom die bron relevant is. Een goed AI-model, ontwikkeld vanuit Europees juridisch perspectief, laat niet alleen zien wat het gebruikt, maar ook waarom het een bepaalde bepaling, uitspraak of artikel aanhaalt, zodat je als jurist de context begrijpt en inhoudelijk kunt toetsen. Bij een blackbox-AI weet je simpelweg niet waar het antwoord vandaan komt. Misschien is het gebaseerd op iets van internet, misschien op een willekeurige pdf. Je weet niet waarom die bron gebruikt is, en je kunt ook niet aangeven dat iets juist níet meegenomen moet worden in de redenering — waardoor het onterecht tóch in het antwoord belandt, zoals gebeurde in de genoemde rechtszaak. DE TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELING GAAT RAZENDSNEL Terwijl wij nog discussiëren over de basisbeginselen, is de volgende fase al begonnen. Terwijl de meeste startups je nog op een wachtlijst zetten, zijn sommige al live en beschikbaar voor de markt. In de VS zijn ze inmiddels alweer een stap verder met Agentic AI — dé trend van eind 2024. Dit zijn systemen die niet alleen tekst genereren, maar zelfstandig taken uitvoeren. Generatieve AI is voor hen alweer "oud nieuws". Dit moordende tempo is voor de meeste startups niet bij te houden. Het verschil tussen de werkcultuur in Amerikaanse tech hubs en hier is significant: terwijl wij vasthouden aan een gezonde werk-privébalans, maken ontwikkelaars daar werkweken van 80+ uur en slapen ze soms zelfs op kantoor. Zoals de onderstaande grafiek laat zien, zal het innovatietempo alleen maar toenemen. In amper 2,5 jaar tijd zijn we van basis LLMs (Large Language Models) geëvolueerd naar geavanceerde technieken zoals RAG (Retrieval Augmented Generation), multimodale systemen die tekst, beeld en geluid combineren, Agentic AI die zelfstandig taken uitvoeren, multi-agent systemen die samenwerken, en de nieuwste ontwikkeling: advanced reasoning voor complexe juridische vraagstukken. De innovatiecurve toont hoe snel AI-technologieën elkaar opvolgen, met bijzondere uitdagingen voor Europese startups 35 Wat we inmiddels ook hebben geleerd, is dat er geen "one size fits all" bestaat in de AI-wereld. Verschillende modellen en technieken presteren beter in specifieke taken, afhankelijk van hoe ze zijn getraind en geoptimaliseerd. In de juridische sector zien we dit terug: sommige systemen blinken uit in documentanalyse, andere in juridisch onderzoek, en weer andere in het opstellen van concepten. De training en fine-tuning op specifieke rechtsgebieden en jurisdicties maakt daarbij een cruciaal verschil in de praktische toepasbaarheid. Wat opvalt is dat zelfs de meest gefinancierde Europese AI-bedrijven, ondanks honderden miljoenen aan investeringen, moeite hebben om in de mondiale top-10 van AI-modellen te blijven. In benchmarktests zakken ze consequent steeds verder weg naarmate Amerikaanse bedrijven nieuwe modellen uitbrengen. Voor kleinere Europese startups wordt het een nog grotere uitdaging, vooral omdat investeerders steeds hogere omzetdoelen stellen (want ze kijken naar Amerika). De druk op deze bedrijven om snel resultaten te laten zien kan ten koste gaan van grondige doorontwikkeling en kwaliteit. In deze dynamische markt zullen veel nieuwe juridische AI-startups opkomen, en het kan voor kantoren verstandig zijn om meerdere maandproeven aan te vragen om te zien welke oplossing het beste past bij hun specifieke behoeften. En zelfs als u al een AI-tool gebruikt, blijf rondkijken en uitproberen — de innovaties gaan nu zo snel dat er elke paar maanden baanbrekende verbeteringen kunnen zijn die uw werkprocessen fundamenteel verbeteren. Uiteindelijk gaat het niet alleen om wie de nieuwste technologie heeft, maar welke aanbieder: 1. Het beste aansluit bij de werkprocessen van het kantoor 2. De innovatiecurve kan bijhouden zonder kwaliteitsverlies 3. Nieuwe ontwikkelingen kan vertalen naar concrete voordelen voor de praktijk 4. De advocaten en cliënten kan uitleggen wat nieuwe innovaties betekenen 5. Het kantoor inspraak geeft in de productontwikkeling zodat het blijft aansluiten bij hun specifieke behoeften De waarschuwingssignalen zijn duidelijk zichtbaar. Als deze nieuwe Agentic AI-systemen worden gevoed met ónze input, maar eigendom blijven van Amerikaanse partijen, dan is volledige afhankelijkheid slechts een kwestie van tijd. Gelukkig zijn er inmiddels ook alternatieven beschikbaar — partijen die werken binnen nationale en Europese wetgeving, en kwaliteit en transparantie van output centraal stellen. Deze oplossingen zijn direct inzetbaar, zonder dat u concessies hoeft te doen aan uw professionele autonomie. En die proefmaand kan zo aangevraagd worden. DE KEUZE: AFHANKELIJK WORDEN OF ZELF INVESTEREN De advocatuur staat nu waar de taxibranche 10 jaar geleden stond. Welke richting kiezen we? 1. Kiezen voor korte termijn gemak via bestaande internationale plat- forms? 2. Samenwerken met Europese innovators die juridische AI-oplossingen hebben ontwikkeld? 3. Organische groei door deze AI-technologie zelf te bouwen? Bedenk dat 500.000 euro in de AI-space binnen een paar maanden opgebrand is wanneer een systeem 10+ miljoen kamerstukken, uitspraken en wetsartikelen moet verwerken. En dan hebben we het nog niet eens over de kosten van goede beveiliging voor dergelijke systemen en het bijhouden en releasen van nieuwe technieken, wat continu investeringen vereist. Het goede nieuws is dat sommige spelers dit voorwerk al hebben gedaan — ze hebben de Nederlandse en Europese juridische bronnen al verwerkt in hun systemen en bieden deze kennis aan op een wijze die zowel compliant als transparant is. DE GEOPOLITIEKE DIMENSIE De internationale context maakt deze keuze nog urgenter. China investeert fors in AI-onderwijs met minimaal 8 uur per schooljaar om hun kinderen voor te bereiden op het gebruik van AI. Ondertussen hebben Amerikaanse partijen keer op keer laten zien dat zij onze privacyregels niet respecteren, met inlichtingendiensten die toegang kunnen opeisen. En toch domineren hun tools ons speelveld, zelfs nadat de 'EU-US Privacy Shield' in 2020 volledig ongeldig werd verklaard en vervangen werd door het nieuwe Data Privacy Framework, dat wederom kritisch wordt bekeken. Dit alles tegen de achtergrond van een toenemende technologische handelsoorlog tussen de VS, China en Europa, waarin data en AI-soevereiniteit steeds belangrijker worden in de geopolitieke machtsverhoudingen. Hoe ironisch is het dat Amerika zelf een DOJ Restrictions in het leven roept voor hun eigen techbedrijven over hoe ze moeten omgaan met persoonsgegevens met toegang van buitenlandse partijen. Ondertussen worden Nederlandse advocaten getraind met buitenlandse AI-tools, net als taxichauffeurs destijds, toen het 'gewoon handig' leek. Ziet u de parallellen met eerdere disrupties? JURIDISCH ONDERWIJS EN TALENTONTWIKKELING Universiteiten en scholen zien het al gebeuren: steeds meer leerlingen en studenten leveren werk in dat (deels) afkomstig is uit gesloten AI-modellen. Vaak zonder duidelijke bronvermelding, zonder controle op juistheid, en zonder de vraag te stellen: hoe komt dit AI-antwoord eigenlijk tot stand? Waarom zijn bepaalde bronnen of argumenten gekozen? Wat is de redenering? Ik pleit niet voor een verbod op deze tools — studenten gebruiken ze nu al. Sterker nog, AI-tools zijn vaak standaard geïntegreerd op hun telefoon. Lekker makkelijk en goedkoop. Is dit niet precies hoe andere sectoren ook begonnen hun autonomie te verliezen? De echte uitdaging is fundamenteler. Vroeger had een junior iemand nodig met ervaring om hem te begeleiden. Vandaag zien we in razendsnel tempo dat die 'senior' wordt vervangen door AI. En dat is risicovol. AI klinkt vaak overtuigend, maar het kent het terrein niet. Het heeft geen oordeelsvermogen, voelt geen markt aan, en herkent geen timing. Het weet niet wat je beter niet kunt zeggen of doen. De techwereld zal je graag laten geloven dat dat allemaal nog wel komt. Ze moeten hun investering tenslotte verdedigen — wat was het ook alweer? Een triljoen dollar, niet geïnvesteerd in onderwijs, zorg of klimaat, maar in AI. ERVARING MAAKT HET VERSCHIL Toch denk ik dat het verschil de komende tijd duidelijk gaat worden. Ervaring maakt het verschil. Een goede docent of senior professional met AI dwaalt niet — die weet al waar hij heen wil. AI helpt hem daar alleen sneller te komen. De essentiële vraag is dus: willen we een generatie die AI blindelings vertrouwt? Of willen we mensen opleiden die AI begrijpen, kritisch gebruiken en zelf aan het stuur blijven? Het begint bij universiteiten en kantoren: leer aanstormend talent hoe ze AI kunnen gebruiken, hoe je het stuurt, hoe je transparant werkt, bronnen laat zien, en kunt onderbouwen welke wet of uitspraak relevant is. De geest is uit de fles — AI verbieden is geen optie. Maar goed onderwijs over hoe je AI gebruikt? Dat is wél mogelijk. Want uiteindelijk is AI geen leider, maar een hulpmiddel. Net als wat er gezegd werd over TomTom: het maakt je geen slechtere chauffeur door gebruik te maken van een navigatiesysteem; het helpt je sneller op je bestemming te komen. Zolang je maar weet waar je heen wilt. BLIJF ZELF ACHTER HET STUUR. Verliest juridisch Nederland haar autonomie of maakt gebruik van AI-toepassingen die ontwikkeld zijn voor ons eigen ecosysteem? De keuze ligt bij elke ondernemer en partner zelf. Ik heb inmiddels alle kanten van de medaille gezien: van startup founder tot angel investor, van mentor tot overname. En begrijp nu wat mensen als Pieter Zwart (Coolblue) en John de Mol (Talpa) jaren geleden aangaven. Zij willen geen bijrijder zijn maar blijven zelf de bestuurder. Zoals Peter Drucker ooit zei: "The best way to predict the future is to create it." CONCRETE STAPPEN VOOR DE JURIDISCHE SECTOR Hier zijn enkele praktische actiepunten die advocatenkantoren en juridische faculteiten kunnen overwegen: 1. Bewuste technologiekeuze: evalueer AI-oplossingen niet alleen op functionaliteit, maar ook op transparantie, rechtmatig heid en autonomie 2. Investeer in digitale vaardigheden: train juristen in effectief gebruik van AI zodat zij de tools kunnen sturen, niet andersom 3. Samenwerkingsverbanden: vorm consortia met andere kantoren, universiteiten en Europese startups om schaalvoor- delen te realiseren 4. Innovatiestrategie: ontwikkel een langetermijnvisie voor technologische implementatie die past bij de cultuur en waarden van uw organisatie 5. Blijven testen en evalueren: plan regelmatige evaluatie momenten om de komende 6-12 maanden nieuwe AI- ontwikkelingen te blijven testen, ook als u al een oplossing heeft geïmplementeerd JOHAN DE GROOT ANDRI.ai
RkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=