10 VAK & MENS Storytelling: oude vaardigheid in een nieuw jasje MARTINE VELDHUIZEN EN HANNEKE VAN EIJKEN UNIVERSITEIT UTRECHT DOOR: FRANCISCA HUIJTING-MEBIUS BEELD: RUUD VOEST BRON: ADVOCATENBLAD Advocaten zijn verhalen-vertellers pur sang, maar er is onder juristen te weinig aandacht voor de kracht van taal, vinden docenten van de Universiteit Utrecht. Juridische storytelling: modegril of traditionele basisvaardigheid? 11 Hoe bouw ik een verhaal op? Welke elementen gebruik ik? Welke stemmen laat ik horen? Hoe orden ik bepaalde teksten zodat het overtuigend is? Het zijn wezenlijke vragen die elke advocaat zichzelf moet stellen bij het opstellen van processtukken of pleitnota’s, zeggen Martine Veldhuizen en Hanneke van Eijken. Zij zijn beiden verbonden aan de Universiteit Utrecht. Veldhuizen als universitair docent aan de faculteit Geesteswetenschappen (departement Talen, Literatuur en Communicatie). Van Eijken is hoogleraar rechtsstaat en democratie aan de rechtenfaculteit. Ze hebben uit gezamenlijke interesse de handen ineengeslagen en bieden met mededocent Pauline Phoa de nieuwe cursus Juridische Storytelling: impactvol schrijven in de rechtspraktijk aan. ‘Ik ben mijn hele academische leven al gefascineerd door de kracht van de taal in historische, literaire en juridische teksten,’ vertelt Veldhuizen. ‘In de middeleeuwen werd een advocaat taalman genoemd. Het zegt iets over het cruciale instrument van een advocaat.’ Veldhuizen en Van Eijken kwamen gezamenlijk tot het inzicht dat de hedendaagse rechtenstudent te weinig meekrijgt van taal en narratologie. Voor Van Eijken, die naast hoogleraar ook (stads)dichter is, is de combinatie tussen taal en literatuur, verhalen en het recht met elkaar vervlochten. ‘Dat wil ik overbrengen op mijn studenten en op professionals. Vanuit die gedachte is deze nieuwe cursus ontstaan.’ De beide docenten mikken ook op professionals als advocaten, rechters en officieren van justitie. ‘Advocaten zijn snel en vooral gefocust op de inhoud,’ zegt Van Eijken. ‘Je moet natuurlijk goed weten hoe iets inhoudelijk zit, maar storytelling is ook een vaardigheid die elke advocaat moet kunnen. Een advocaat ordent gebeurtenissen op een bepaalde manier aan elkaar waardoor een soort causaal verband of een plot ontstaat. Dat maakt ze verhalenvertellers bij uitstek.’ CREATIEF SCHRIJVEN De eerste middag staat de vraag centraal wat een verhaal eigenlijk is en hoe dat verbonden is aan juridische uitspraken. In de tweede sessie gaan de docenten aan de hand van voorbeelden dieper in op de praktijk, de diversiteit aan perspecVIVIEN RORSCH tieven in verhalen en het wel of niet belichten van argumenten. Tijdens de derde bijeenkomst gaan de cursisten middels schrijfopdrachten zelf aan de slag en worden er praktische tips gegeven hoe een boodschap overtuigend te brengen. Doel van de docenten is om advocaten creatief te leren schrijven en bewust te maken van bepaalde symboliek. ‘Door te oefenen in verschillende perspectieven en na te denken over metaforen en symboliek ontwikkel je jezelf ook op empathisch vlak,’ weet Veldhuizen. ‘Daardoor kun je als advocaat meer aandacht hebben voor de menselijke kant van het recht. Iets wat in deze tijd extra belangrijk is. Het is niet altijd de sterkste zaak die wint, soms wint het sterkste verhaal. Een goede jurist is net een romanschrijver. Een meesterlijke roman kan je meeslepen en niet meer loslaten. Dat kan levensveranderend zijn voor de mensen die je verdedigt.’ Het gaat volgens Veldhuizen daarbij niet alleen om begrijpelijkheid. Soms is het ook belangrijk om juist de esthetiek op te zoeken, mensen mee te nemen of een emotionele impact te maken. ‘Je wilt de rechter niet altijd alleen via het hoofd, maar ook via het hart veroveren of overtuigen.’ Dat is volgens de docent extra belangrijk bij gevoelige zaken, zoals asielaanvragen en zaken over kinderrechten. ‘Overzie welke stemmen er allemaal in een zaak zitten en benoem niet altijd alleen die van je eigen cliënt. Neem bijvoorbeeld ook het perspectief van een kind mee. Benut al die stemmen in een pleidooi. Het voorkomt dat een zaak te eenzijdig wordt gepresenteerd.’ Goed nadenken over beeldspraak en wat een bepaalde uitdrukking op kan roepen, is essentieel, voegt Van Eijken toe. De noodwet en het uitroepen van een asielcrisis is daar een actueel voorbeeld van. ‘In welke situaties gebruiken we het woord crisis en wat roept dat op? Als je puur kijkt naar Van Dale is een crisis een omstandigheid die plotseling van buiten op je afkomt. Door dat woord te gebruiken, suggereer je dat je daar zelf niet zoveel mee te maken hebt en dat het iets onverwachts is.’ Ander voorbeeld is hoe er wordt gepraat over vluchtelingen. ‘Je hoeft maar een krant open te slaat en er staat bijvoorbeeld “een tsunami van vluchtelingen”. Het is belangrijk om na te denken wat een bepaalde uitdrukking bij iemand kan oproepen. Het is niet alleen klare taal, maar ook framing.’ OVERTUIGINGSKRACHT Onbewust of bewust maakt elke advocaat gebruik van storytelling. Robbert Jan van der Weijden, advocaat bij het in commercial litigation en arbitrage gespecialiseerde kantoor Ysquare in Amsterdam, doet het bewust. Hij ziet storytelling niet als een trucje, maar als een verzamelbegrip voor bepaalde aandachtspunten bij het schrijven van een overtuigend processtuk. Het komt volgens hem bijvoorbeeld kijken bij het selecteren van de feiten na uitgebreid feitenonderzoek. Welke van die feiten geef je ruime aandacht in het stuk, welke juist minder? Welke feiten hebben meer context nodig als het bijvoorbeeld gaat over technische materie, of over de aspecten van de zaak waarop de cliënt minder sterk staat? ‘Het is belangrijk dat je als ‘Neem afstand van juridische termen en gebruik geen containerbegrippen, laat mensen het begrijpen op hun niveau’
RkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=