JAARGANG 5 / 2025 / €25,- ADVOCATUUR2025 Başak Küçük DENTONS Shanna Derksen WIJN & STAEL Yvonne Sørensen SØRENSEN ADVOCATEN AI TOP-10 Business Zuidas sessie ESG Park VOOR ONDERNEMINGEN PINSENT MASONS WOUTER SEINEN LOYENS & LOEFF MARGOT DADI-TAILLEUR RUTGERS & POSCH TIJMEN NOORDOVEN TEEKENS KARSTENS LEX KEUKENS DVDW LUITZEN VAN DER SLUIS MICHIEL VAN STRAATEN
3 In januari van dit jaar voorspelde ik dat de Nederlandse advocatuur eenfusie- en overnamegolf wacht (FD, 3 januari 2025). Douwe Groenevelt wees er vorig jaar op deze plek op: voorspellingen van schrijvers van dit voorwoord komen zelden uit. Enige bescheidenheid is dus op zijn plaats. Toch meen ik dat er goede redenen zijn voor consolidatie van middelgrote advocatenkantoren. Kantoren worden de afgelopen jaren geconfronteerd met sterk toegenomen kosten. Enerzijds zijn bestaande kosten hoger geworden. Door inflatie, maar ook door schaarste: zo leidt de war for talent tot hogere salarissen, tot hogere wervingskosten en tot kosten om te voldoen aan de wensen en eisen van een nieuwe veeleisende generatie advocaten. Maar opvallender zijn de kostenposten die nieuw zijn of van een totaal andere orde dan nog maar kort geleden. Zo moeten kantoren meer menskracht (en dus geld) inzetten voor compliance. Niet alleen zijn er meer regels, ook de aandacht van toezichthouders voor de naleving daarvan is toegenomen. Cliënten stellen steeds hogere eisen aan kantoren, bijvoorbeeld op het gebied van informatiebeveiliging en ESG. Waar kantoren vroeger nog konden volstaan met het zetten van een paar vinkjes op een vragenlijst, eisen cliënten vandaag de dag gedetailleerd inzicht in kantoorbeleid en de naleving daarvan. En dan is er natuurlijk AI. De directe kosten van de inzet daarvan vallen nog wel mee. Maandelijkse betalingen aan leveranciers en de kosten van opleidingen zijn te absorberen door een beperkte verhoging van het uurtarief. Maar voor impactvolle inzet van AI door advocatenkantoren is meer nodig. Het vorig jaar verschenen rapport The Future Is Now: Artificial Intelligence And The Legal Profession van de International Bar Association noemt een aantal elementen. In de eerste plaats dwingt VOORWOORD Advertentie, vacature en verrijkt profiel in A-titel + AI en social media activeren? Ga naar Admediabooking.com COLOFON Uitgever Juristen Persgroep Aan dit nummer werkten mee Nathalie de Graaf, Daphne van Dijk, Francisca HuijtingMebius Druk Senefelder Misset Vormgeving Capital Media Services Productiecoördinatie Selma Bevelsborg, Isa Horsting Fotografie Sander Morel Media advies Capital Media Services Mail@capitalmediaservices.nl Centrale: 024 – 360 77 10 Traffic direct: 024 – 360 66 83 Admediabooking.com, DeJuristprofielbank.nl, ESG Park Jaargids Advocatuur en LegalTube.nl zijn onderdeel van Juristen Persgroep en co-publisher Capital Media Services INHOUD 3 VOORWOORD & COLOFON DE VISIE 7 CMS 8-9 Dentons 14 DVDW 17 General Counsel Netherlands 31 Redefabrik 33-35 AI Legal 37 Boot Advocaten 38 Nationale Bossenmakelaar 41 Wijn & Stael 44 Justspark 50 Houthoff 52 Olenz 57 TeekensKarstens 63 Pinsent Masons 67 SAGA 70 Gini Capital 80-81 New Ground Law 83 Sørensen Advocaten DEALMAKER 4 De Brauw VAK & MENS + IMPACT 10-12 Universiteit Utrecht 55 MAZE Advocaten 59 Pels Rijcken 69 Rietmeesters 74 Elferink & Kortier Advocaten 77 BrandMR STRATEGIE 20-22 Venturis Consulting Group 19 TOP 10 BUSINESS 25-26 ESG 28 TOP 50 ADVOCATUUR 85-88 ZUIDAS SESSIE 90 INDEX de inzet van AI tot nadenken over het businessmodel. Kantoren zullen omhoog moeten in de waardeketen: een deel van het bestaande werk zal immers verdwijnen door de inzet van AI, en door cliënten zelf worden gedaan of door andere, efficiëntere dienstverleners. Ook bij het hoogwaardige werk dat het kantoor blijft doen zal AI een rol spelen. Daarvoor zijn andere rollen nodig, zoals prompt engineers en data scientists. Dit alles vereist een cultuurverandering bij kantoren, aldus nog steeds het IBA-rapport. Om die cultuurverandering tot stand te brengen is leiderschap en change management nodig. Waar de eerste stappen van een kantoor op het gebied van AI vaak bottom-up worden gezet, op initiatief van gemotiveerde, enthousiaste jonge medewerkers, is betrokkenheid van de kantoorleiding cruciaal voor impactvolle inzet van AI. In een recent onderzoek van McKinsey (The state of AI, maart 2025) is te lezen: “a CEO’s oversight of AI governance is one element most correlated with higher self-reported bottom-line impact from an organization’s gen AI use.” Betrokkenheid van de top is dus een kritische succesfactor. De vraag is of het huidige leiderschap van kantoren daarvoor afdoende is. Ook hier zullen vermoedelijk investeringen nodig zijn. Al met al moeten kantoren dus een serieus apparaat op de been brengen en daartoe aanzienlijke kosten maken c.q. investeringen doen. De internationale kantoren en de grote nationale kantoren hebben voldoende armslag om dit te doen. Maar de middelgrote kantoren zijn gewoonweg te klein voor een dergelijk apparaat. Hun omzet zal moeten groeien om de winstgevendheid op peil te houden. In het huidige businessmodel kan dat in theorie door verhoging van de uurtarieven. Daaraan staat de scherpe concurrentie echter in de weg. Op termijn kan de winstgevendheid wellicht stijgen door productiviteitsverbetering als gevolg van een combinatie van inzet van AI en een ander bus nessmodel. Maar zover is het nog niet. Groei van het aantal advocaten is voor de korte termijn de enige oplossing. Organische groei (gestage uitbreiding van de bestaande eigen activiteiten) is traag en vergt veel tijd en aandacht van de huidige advocaten. Zo kom ik tot de conclusie dat het samengaan van middelgrote kantoren een logisch gevolg is van de geschetste ontwikkelingen. De toekomst zal uitwijzen of die verwachting uitkomt. Een indicatie daarvoor komt uit het notariaat: per 1 januari jl. gingen Westport en Hermans & Schuttevaer samen en vormden zo het grootste zelfstandige notariskantoor van Nederland. JOOST LINNEMANN Accelerating your business to a sustainable future. http://www.dlapiper.com/amsterdam DLA Piper is a global law firm operating through various separate and distinct entities. Further details of these entities can be found at dlapiper.com. This may qualify as “Lawyer Advertising” requiring notice in some jurisdictions. Copyright @ 2023 DLA Piper. All rights reserved. | MAR23 | A17437-1
4 De financieringsmarkt voor bedrijven is de afgelopen jaren flink veranderd. Belangrijke redenen daarvoor zijn de verscherpte regels voor banken en het veranderende renteklimaat. Hoewel dit invloed heeft op de mogelijkheid om financiering of herfinanciering te vinden, levert het ook kansen. Voor bedrijven is het daarom des te belangrijker om tijdig een zorgvuldige strategische afweging te maken. Leningsvormen: traditionele financiering in een nieuw jasje Een banklening van één of meerdere banken is de meest traditionele vorm van bedrijfsfinanciering voor werkkapitaal of investeringen. Voor grotere financieringen worden bij het opstellen van de documentatie templates gebruikt van de Loan Markets Association (LMA), al dan niet gezekerd door pandrechten of hypotheken. Door toegenomen regeldruk is het voor banken niet altijd meer mogelijk om balansfinancieDE DEALMAKER Financieringsmogelijkheden voor bedrijven: de keuze is reuze BAS BOUTELLIER DE BRAUW BLACKSTONE WESTBROEK ring te verschaffen of partijen te financieren die een te hoge leverage (verhouding tussen schuld en nettowinst) hebben. We zien daarom in de markt veel alternatieve financiers: private credit (een vorm van private equity) verstrekkers bieden flexibele voorwaarden en handelen snel. Waar de rente en kosten voor dit type financiering historisch aanzienlijk hoger waren dan die van banken, is dit gat de afgelopen jaren verkleind. Hierdoor vormen deze private credit-fondsen een reëel alternatief voor traditionele banken. Voor bedrijven met veel assets (vorderingen, voorraden) kan asset-based lending een aantrekkelijke financieringsvorm zijn. Hierbij wordt de hoogte van de financiering gebaseerd op de fluctuerende waarde van de activa en kunnen deze assets dus snel te gelde gemaakt worden. Publieke financiering: een mogelijk alternatief Naast leningen, kunnen de publieke kapitaalmarkten uitkomst bieden voor bedrijven. Voor grote bedrijven met een sterke kredietwaardigheid, kunnen verhandelbare obligaties een geschikte financieringsbron zijn. In veel gevallen biedt de documentatie flexibiliteit; en omdat de financiering wordt verdeeld over diverse (veelal institutionele) beleggers, is het een markt met diepe zakken en, vaak, aantrekkelijke rentetarieven. Een Term Loan B is een mengvorm: een in de vorm van leningsdocumentatie gegooid, breed verhandeld instrument dat vaak wordt gebruikt voor grote leveraged buy-outs door private equity-partijen. Partijen voor wie dit soort openbare uitgiftes leiden tot teveel administratieve lasten en hoge kosten vergeleken met de op te halen schuld, kunnen op de private placement-markt rechtstreeks aan een selecte groep investeerders schuldbewijzen uitgeven. In Duitsland betreft dit de zogenaamde Schuldscheindarlehen. Deze markten bieden een additionele vorm van lange-termijn kapitaal, maar kunnen ondernemingen beperken in hun bedrijfsvoering. En het is gebleken dat het lastig kan zijn om tijdens de looptijd wijzigingen in de voorwaarden uit te onderhandelen. Going green? In het licht van bredere maatschappelijke ontwikkelingen, kiezen veel bedrijven ervoor om ook in hun financieringsdocumentatie elementen van hun sustainability-agenda terug te laten komen. Dit kan in de vorm van green financing, waarbij de opbrengsten van de financiering gebruikt worden voor bepaalde, groene doeleinden. Of in de vorm van sustainability-linked financing, waarbij het bedrijf dat geld leent een financiële incentive krijgt om bepaalde duurzaamheidsdoelen te bereiken. Hoewel deze vorm van financiering de laatste jaren enorm is toegenomen, begint de markt – onder aanvoering van Amerikaanse banken – inmiddels ook haar twijfels te uiten of dit type financiering nu echt wel de juiste manier is om ESG te stimuleren. Conclusie Kortom, de mogelijkheden zijn talloos en het kan lastig zijn om te kiezen tussen al deze opties. Vanuit mijn perspectief als dealmaker is het belangrijk om in een vroegtijdig stadium aan te haken bij de strategische voorbereiding van het financierings- of herfinancieringstraject van onze cliënten. Zo kunnen we ervoor zorgen dat het financieringspakket en de kredietgevers goed aansluiten bij de specifieke behoeften en doelen van het bedrijf. Hoog boven het Gardameer ligt dit fijne boetiekhotel met fenomenaal uitzicht. Een voormalig jachthuis uit de 19e-eeuw, midden in een groot park. Dit is slechts een van de bijzondere bestemmingen die we aanbieden rondom de Noord-Italiaanse meren. Met plezier stellen we een rondreis samen die je het mooiste van het merengebied laat ontdekken. Wat een heerlijk vooruitzicht voor je vakantie. Italmania is een delicatessenwinkel voor Italië vakanties, vol unieke locaties en rondreizen met karakter. Laat ons helpen je reis onvergetelijk te maken. Kijk op Italmania.nl, scan de QR-code of bel ons. We zijn 7 dagen per week bereikbaar op 023 – 2054004 | hallo@italmania.nl Italië voor Levensgenieters Ontdek onze reizen op Italmania.nl SCAN ME
Ben ik niet te kritisch om Zuidas-advocaat te zijn? Of te bescheiden? Of te ondernemend? Het antwoord is waarschijnlijk nee. Bij CMS kennen we de persoonlijke vragen van juristen, zoals Robert. Hier wacht je geen keurslijf maar krijg je in een team van enthousiaste vakmensen de ruimte om jezelf te ontwikkelen. En om onze cliënten op jouw manier terzijde te staan bij hun complexe vraagstukken. Bij CMS werken 6.300 juristen in meer dan 45 landen, waaronder in Nederland op de Zuidas. Ben jij ambitieus en scherpzinnig? Kijk, ook bij twijfel, op cms.law. Ben ik te kritisch om Zuidas-advocaat te zijn? cms.law 7 De snelle opkomst van ChatGPT en andere generatieve AI-systemen hebben de toegankelijkheid en laagdrempelige inzetbaarheid van generatieve AI in korte tijd versneld. Iedereen met enige digitale vaardigheden kan generatieve AI inzetten, privé of zakelijk. In 2024 gebruikte gemiddeld een kwart van alle mensen in Nederland generatieve AI. TOENEMEND AANTAL BEDRIJVEN ZET AI IN Aan de inzet van generatieve AI wordt veel positiefs toegedicht. Werk kan efficiënter worden uitgevoerd waardoor onze productiviteit toeneemt. Een krappe arbeidsmarkt vraagt om slimme toepassingen om het tekort aan personeel op te lossen. Technologie waaronder generatieve AI kan daarbij een rol spelen. Uit de AI-monitor 2024 van het CBS blijkt dat 25% van de ondervraagde bedrijven een vorm van AI inzet. Dit is een groeiend aantal. ADVOCATUUR: GENERATIEVE AI ZORGT NOG NIET VOOR GROTE VERANDERINGEN Ook in bepaalde delen van de advocatuur wordt gewerkt en geëxperimenteerd met generatieve AI. Voor een grote omslag of verandering in de advocatuur heeft generatieve AI nog niet gezorgd. De vraag is of dat op korte termijn zal gebeuren of dat daar (veel) meer voor nodig is. Het ziet ernaar uit dat er meer voor nodig is en wel om uiteenlopende DE VISIE De Advocatuur en generatieve AI: stilzitten is geen optie KATJA VAN KRANENBURG CMS redenen. Om binnen de advocatuur generatieve AI in de volle breedte te omarmen en in te zetten, moet er eerst een stap terug worden gezet. Eerst zal de basis aan digitale vaardigheden op orde moeten zijn, pas daarna kan worden gewerkt aan het opdoen van vaardigheden over generatieve AI en een mogelijke inzet daarvan voor de praktijk. Het is belangrijk om daarbij de kernwaarden van de advocatuur voor ogen te houden. De Projectgroep Digitalisering & AI van de NOvA werkt aan richtlijnen die advocaten houvast en kaders kunnen geven bij de inzet van generatieve AI. Structurele kennis en vaardigheden ontbreken in de keten. Kennis en vaardigheden zijn essentieel bij de inzet van generatieve AI. Dat is niet alleen vanwege de Europese AI-Verordening die AI-geletterdheid voorschrijft, maar ook om een verantwoorde inzet van generatieve AI te borgen. In een ideale wereld bevat de rechtenstudie in ieder geval onderwijs over de inzet van generatieve AI en pakt de beroepsopleiding het stokje daarna over zodat alle advocaten basisvaardigheden hebben die de advocaat van de toekomst nodig heeft. Van kennis over de werking van AI-systemen, tot het maken van goede prompts, kennis over het belang van (toegang tot) data en bij wat voor werkzaamheden AI een ondersteunende rol kan spelen. Kantoren zullen in het verlengde daarvan moeten nadenken over het aanbieden van een nieuwe leercurve voor beginnende advocaten en wat de structurele inzet van generatieve AI betekent voor hun dienstverlening, bemensing en beprijzing van diensten. OMSLAG IN DENKEN IS NODIG VOOR SNELLERE AI-ADOPTIE Voor een hogere en snellere adoptie van AI binnen de advocatuur is een omslag in denken nodig en de bereidheid (en natuurlijk ook mogelijkheid) om tijd en middelen hierin te investeren. Niet iedereen binnen de advocatuur zal de nut en noodzaak zien van het met behulp van digitale middelen uitvoeren van een deel van de dagelijkse werkzaamheden. Het roept vast dezelfde reacties op als de geïnterviewden uit een ondertussen geestig filmpje uit de jaren negentig over de mobiele telefoon. Stilzitten is geen optie. Al was het maar omdat bepaalde kantoren al op de rijdende trein zijn gesprongen, er andere dienstverleners zijn die met behulp van generatieve AI sommige juridische diensten makkelijker en goedkoper kunnen aanbieden en cliënten ook steeds vaker zelf generatieve AI inzetten. CMS EN GENERATIEVE AI Binnen CMS werken we al enige tijd op een gestructureerde manier en grootschalig met generatieve AI, zowel binnen als buiten Nederland. Het programma bestaat uit trainingen over de werking van de technologie, overleg met de ontwikkelaars van de tools die we gebruiken en het delen van kennis met elkaar. Welke soorten prompts werken wel en welke niet, wat voor use cases identificeren we in verschillende praktijkgroepen en welke inzichten doen we op wanneer we het gebruik analyseren. Op basis hiervan kun je bijvoorbeeld beoordelen in welke mate de inzet van generatieve AI leidt tot een verbetering van productiviteit maar ook wat het betekent voor de kwaliteit van dienstverlening. Door actief aan de slag te gaan met generatieve AI en te experimenteren, zullen we hier steeds beter in worden. Katja van Kranenburg is partner bij CMS en voorzitter van de Projectgroep Digitalisering & AI van de NOvA
8 Het is één van de grootste renovatieprojecten in de geschiedenis van de stad. “Niet alleen qua omvang en looptijd, maar misschien nog wel meer qua statuur,” aldus Başak. Internationaal advocatenkantoor Dentons werkt er al zo’n acht jaar aan, samen met CTF Development, een vastgoedontwikkelaar en vermogensbeheerder die over de hele wereld met name luxe hotels en resorts beheert en ontwikkelt. “De locatie en historie, gecombineerd met de ambitie om een toekomstbestendige ontmoetingsplek te zijn maken het een iconisch project,” zegt Başak. “CTF is op papier de eigenaar, maar gevoelsmatig is het voor velen een gebouw van Amsterdam.” Een verantwoordelijkheid die ze bij CTF voelen én waarmaken. Van Paleis van Justitie naar luxe en duurzaam hotel DE VISIE Voor partner en bouwrechtadvocaat Başak Küçük komt dit jaar het langstlopende project uit haar carrière tot een einde: de verwezenlijking van het Rosewood Hotel aan de Amsterdamse Prinsengracht. BAŞAK KÜÇÜK EN GEORGE TSANGARIS DENTONS | ROSEWOOD foto Josef Degabriele 9 Duurzaamheid, luxe en respect voor het erfgoed staan centraal. “Geen gemakkelijke opdracht,” vertelt James Broadbent, Director of Design and Construction bij CTF. “Monumentale gebouwen zitten altijd vol verrassingen en de kunst is om binnen de grenzen van het bouwwerk en met behoud van historische kenmerken zoveel mogelijk te innoveren zonder in te leveren op de high-end beleving.” Na het vervangen van 1500 houten palen in de fundering kon de renovatie beginnen. Een project met veel unieke elementen. “We hebben midden in het centrum twee diepe geothermische putten geïntegreerd die warm water uit de ondergrond halen en onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen verminderen.” Condenswater van de airco’s wordt gebruikt om de wc’s door te spoelen. De ledverlichting in het hele hotel werkt niet alleen met bewegingssensoren maar is ook aangesloten op een astronomische klok en daarmee afgestemd op de natuurlijke lichtcyclus van de zon. Afval wordt – Amsterdamser kan bijna niet – met een elektrisch aangedreven boot opgehaald. Het project vertraagde door COVID, prijzen van grondstoffen en arbeid liepen op en halverwege werden ook nog de criteria voor de prestigieuze BREEAM-certificering aangepast. James: “Omdat we met zo’n steengoed multidisciplinair team werken konden we gaandeweg steeds snel schakelen en onze strategie aanpassen.” IMPACT & SUSTAINABILITY Het hotel is ook een voorloper als het gaat om sociale impact. Zo hebben ze een vierdaagse werkweek en hebben werknemers veel flexibiliteit wat betreft werktijden, een unicum in de hotelwereld. George Tsangaris, Rosewood’s Director of Impact & Sustainability: “We hebben ook een geweldig project waarbij we in samenwerking met het Horeca Vakcollege mensen sponsoren om een opleiding tot keukenassistent te volgen. De eerste lichting van deze Chef’s School is nu bijna afgestudeerd en we hopen dat velen van hen ervoor kiezen bij ons in dienst te komen.” Naast de meer dan 1000 kunstwerken van gerenommeerde kunstenaars in het hotel is er ook in de keukens en personeelsruimtes een tentoonstelling van jonge kunstenaars. Deze is straks voor iedereen te zien in de ‘heart of house’ tour. Amsterdammers kunnen de hotelbar of een van de restaurants bezoeken, of naar een event in de voormalige rechtszaal gaan – een plek voor dialoog. “Er is echt overal over nagedacht. Van zo’n enorme focus op ESG kan ik alleen maar heel blij worden,” aldus Başak. Zoals George het verwoordt: “Wij zijn in een positie om de lat hoog te leggen. Als wij dit niet prioriteren, wie dan wel?” FULL LIFE CYCLE In haar dagelijkse praktijk richt Başak zich op complexe nationale en internationale bouw- en infrastructuurprojecten (zowel greenfield als brownfield) met een focus op duurzaamheid en de energietransitie. “Met CTF hebben we jarenlang minimaal wekelijks overleg gehad en konden we steeds verschillende collega’s aanhaken afhankelijk van waar behoefte aan was." Van het verkrijgen van de vergunningen, de contractonderhandelingen, de financiering en de ad hoc advisering over alle onvoorziene ontwikkelingen tijdens de ontwerp- en bouwfase, maar ook bijvoorbeeld het registreren van de merknaam van de zelf gedestilleerde jenever van het hotel. “We zijn echt bij de full life cycle betrokken geweest.” RELATIEGERICHTE AANPAK “Waar we in andere landen vaak met verschillende advocatenkantoren werken, hebben we in Nederland alles bij Dentons belegd,” vertelt Emilie Giles, Vice President en Associate General Counsel bij CTF. “Los van de kwaliteit van het werk is er een klik. We kennen elkaar inmiddels zo goed – ze weten precies hoe wij graag werken en komen proactief met creatieve oplossingen voordat we het überhaupt hebben kunnen vragen. Ze leveren scherp juridisch advies, maar altijd pragmatisch en vooral met een relatiegerichte aanpak.” ADVOCATUUR-BAR “Ik heb hier vaak rondgelopen met een bouwhelm op”, aldus Başak. “Het is geweldig om te zien wat er nu staat. Niet alleen omdat het zo spectaculair is maar des te meer omdat je weet wat er allemaal voor nodig is geweest om hier te komen. Ik kijk er in ieder geval naar uit om straks een drankje te doen in de Advocatuur-bar. Voor mij persoonlijk loopt het project af, maar voor Rosewood gaat het natuurlijk nu pas beginnen!”
10 VAK & MENS Storytelling: oude vaardigheid in een nieuw jasje MARTINE VELDHUIZEN EN HANNEKE VAN EIJKEN UNIVERSITEIT UTRECHT DOOR: FRANCISCA HUIJTING-MEBIUS BEELD: RUUD VOEST BRON: ADVOCATENBLAD Advocaten zijn verhalen-vertellers pur sang, maar er is onder juristen te weinig aandacht voor de kracht van taal, vinden docenten van de Universiteit Utrecht. Juridische storytelling: modegril of traditionele basisvaardigheid? 11 Hoe bouw ik een verhaal op? Welke elementen gebruik ik? Welke stemmen laat ik horen? Hoe orden ik bepaalde teksten zodat het overtuigend is? Het zijn wezenlijke vragen die elke advocaat zichzelf moet stellen bij het opstellen van processtukken of pleitnota’s, zeggen Martine Veldhuizen en Hanneke van Eijken. Zij zijn beiden verbonden aan de Universiteit Utrecht. Veldhuizen als universitair docent aan de faculteit Geesteswetenschappen (departement Talen, Literatuur en Communicatie). Van Eijken is hoogleraar rechtsstaat en democratie aan de rechtenfaculteit. Ze hebben uit gezamenlijke interesse de handen ineengeslagen en bieden met mededocent Pauline Phoa de nieuwe cursus Juridische Storytelling: impactvol schrijven in de rechtspraktijk aan. ‘Ik ben mijn hele academische leven al gefascineerd door de kracht van de taal in historische, literaire en juridische teksten,’ vertelt Veldhuizen. ‘In de middeleeuwen werd een advocaat taalman genoemd. Het zegt iets over het cruciale instrument van een advocaat.’ Veldhuizen en Van Eijken kwamen gezamenlijk tot het inzicht dat de hedendaagse rechtenstudent te weinig meekrijgt van taal en narratologie. Voor Van Eijken, die naast hoogleraar ook (stads)dichter is, is de combinatie tussen taal en literatuur, verhalen en het recht met elkaar vervlochten. ‘Dat wil ik overbrengen op mijn studenten en op professionals. Vanuit die gedachte is deze nieuwe cursus ontstaan.’ De beide docenten mikken ook op professionals als advocaten, rechters en officieren van justitie. ‘Advocaten zijn snel en vooral gefocust op de inhoud,’ zegt Van Eijken. ‘Je moet natuurlijk goed weten hoe iets inhoudelijk zit, maar storytelling is ook een vaardigheid die elke advocaat moet kunnen. Een advocaat ordent gebeurtenissen op een bepaalde manier aan elkaar waardoor een soort causaal verband of een plot ontstaat. Dat maakt ze verhalenvertellers bij uitstek.’ CREATIEF SCHRIJVEN De eerste middag staat de vraag centraal wat een verhaal eigenlijk is en hoe dat verbonden is aan juridische uitspraken. In de tweede sessie gaan de docenten aan de hand van voorbeelden dieper in op de praktijk, de diversiteit aan perspecVIVIEN RORSCH tieven in verhalen en het wel of niet belichten van argumenten. Tijdens de derde bijeenkomst gaan de cursisten middels schrijfopdrachten zelf aan de slag en worden er praktische tips gegeven hoe een boodschap overtuigend te brengen. Doel van de docenten is om advocaten creatief te leren schrijven en bewust te maken van bepaalde symboliek. ‘Door te oefenen in verschillende perspectieven en na te denken over metaforen en symboliek ontwikkel je jezelf ook op empathisch vlak,’ weet Veldhuizen. ‘Daardoor kun je als advocaat meer aandacht hebben voor de menselijke kant van het recht. Iets wat in deze tijd extra belangrijk is. Het is niet altijd de sterkste zaak die wint, soms wint het sterkste verhaal. Een goede jurist is net een romanschrijver. Een meesterlijke roman kan je meeslepen en niet meer loslaten. Dat kan levensveranderend zijn voor de mensen die je verdedigt.’ Het gaat volgens Veldhuizen daarbij niet alleen om begrijpelijkheid. Soms is het ook belangrijk om juist de esthetiek op te zoeken, mensen mee te nemen of een emotionele impact te maken. ‘Je wilt de rechter niet altijd alleen via het hoofd, maar ook via het hart veroveren of overtuigen.’ Dat is volgens de docent extra belangrijk bij gevoelige zaken, zoals asielaanvragen en zaken over kinderrechten. ‘Overzie welke stemmen er allemaal in een zaak zitten en benoem niet altijd alleen die van je eigen cliënt. Neem bijvoorbeeld ook het perspectief van een kind mee. Benut al die stemmen in een pleidooi. Het voorkomt dat een zaak te eenzijdig wordt gepresenteerd.’ Goed nadenken over beeldspraak en wat een bepaalde uitdrukking op kan roepen, is essentieel, voegt Van Eijken toe. De noodwet en het uitroepen van een asielcrisis is daar een actueel voorbeeld van. ‘In welke situaties gebruiken we het woord crisis en wat roept dat op? Als je puur kijkt naar Van Dale is een crisis een omstandigheid die plotseling van buiten op je afkomt. Door dat woord te gebruiken, suggereer je dat je daar zelf niet zoveel mee te maken hebt en dat het iets onverwachts is.’ Ander voorbeeld is hoe er wordt gepraat over vluchtelingen. ‘Je hoeft maar een krant open te slaat en er staat bijvoorbeeld “een tsunami van vluchtelingen”. Het is belangrijk om na te denken wat een bepaalde uitdrukking bij iemand kan oproepen. Het is niet alleen klare taal, maar ook framing.’ OVERTUIGINGSKRACHT Onbewust of bewust maakt elke advocaat gebruik van storytelling. Robbert Jan van der Weijden, advocaat bij het in commercial litigation en arbitrage gespecialiseerde kantoor Ysquare in Amsterdam, doet het bewust. Hij ziet storytelling niet als een trucje, maar als een verzamelbegrip voor bepaalde aandachtspunten bij het schrijven van een overtuigend processtuk. Het komt volgens hem bijvoorbeeld kijken bij het selecteren van de feiten na uitgebreid feitenonderzoek. Welke van die feiten geef je ruime aandacht in het stuk, welke juist minder? Welke feiten hebben meer context nodig als het bijvoorbeeld gaat over technische materie, of over de aspecten van de zaak waarop de cliënt minder sterk staat? ‘Het is belangrijk dat je als ‘Neem afstand van juridische termen en gebruik geen containerbegrippen, laat mensen het begrijpen op hun niveau’
12 ROBBERT JAN VAN DER WEIJDEN ‘Het is niet altijd de sterkste zaak die wint, soms wint het sterkste verhaal’ advocaat de kernboodschap zo goed mogelijk over het voetlicht brengt en betrokkenheid bij de rechter creëert. Daarbij kan het nuttig zijn om niet alleen aandacht te geven aan de feiten die vanuit juridisch perspectief relevant zijn. Maar, mits gedoseerd, bijvoorbeeld ook aan de feiten die de cliënt of zijn standpunt sympathieker maken, of een appèl doen op het onderbuikgevoel van de rechter.’ Het heeft volgens Van der Weijden soms iets weg van wat een filmregisseur doet. ‘Die schiet op basis van het plot eerst al het ruwe materiaal en bepaalt vervolgens per scene hoe hij de kijker het beste door zijn verhaal kan meenemen en wat hij daarvoor nog meer nodig heeft. Wij moeten de clue van het verhaal alleen niet verborgen houden tot het eind en kunnen onze fantasie niet de vrije loop laten. Op je geloofwaardigheid moet je heel zuinig zijn; die kan je maar één keer kwijtraken. Ook bij ingewikkelde feitelijke materie waarop je zelf soms maanden hebt zitten studeren, moet de rechter het stuk idealiter met één keer lezen kunnen begrijpen én overtuigd zijn van het ingenomen standpunt. Storytelling kan daarbij behulpzaam zijn.’ Een rechterlijk oordeel is een menselijk oordeel, zegt Van der Weijden. ‘De rechter beoordeelt een zaak aan de hand van de juridische relevante feiten en omstandigheden, maar zal (onbewust) ook andere omstandigheden meewegen. Dat zal lang niet altijd doorslaggevend zijn, maar als je er geen gebruik van maakt, mis je wel een kans. In de praktijk worden bij negen van de tien zittingen partijen de gang op gestuurd om te proberen tot een schikking te komen. Wanneer een partij juridisch niet het sterkste verhaal heeft, maar misschien wel een sympathiek verhaal, dan zal de rechter soms meer geneigd zijn partijen een duwtje in een bepaalde richting te geven.’ Cassatieadvocaat Vivien Rorsch (LaRorsch, Leiden) erkent dat, maar bestempelt storytelling niettemin als een modegril. Iedere advocaat moet volgens haar een goed verhaal kunnen vertellen. ‘Dat is 95 procent van het vak. Ik zie storytelling als het verplaatsen in de lezer. Welke informatie heeft de lezer nodig om je standpunt te begrijpen? Daar kun je natuurlijk bepaalde technieken voor toepassen.’ Rorsch heeft die technieken in een eigen cursus gegoten waarmee ze advocaten helpt overtuigende processtukken te schrijven. De inleiding is volgens haar het belangrijkst. ‘Daarin staan de feiten en de rechtsvraag en daarmee kun je het debat veranderen.’ Slim gebruikmaken van subkoppen is een tweede tip. ‘Ik zie bijvoorbeeld vaak als subkop “onrechtmatige daad” staan. Maar wanneer je schrijft “het kelderluik is opengezet”, vertel je het verhaal eigenlijk al met inhoudsopgave en subkop. Neem afstand van juridische termen en gebruik geen containerbegrippen. Laat mensen het begrijpen op hun niveau. Vertel aan de hand van feiten je verhaal. De rechter verbindt daar vervolgens zelf wel de conclusie aan dat er sprake is van dwaling.’ Haar derde tip is goed na te denken over waar welk argument wordt neergezet. ‘Begin met een belangrijk punt en eindig met een belangrijk punt. Dubieuze punten probeer ik altijd een beetje in het midden te plaatsen. Behandel ze wel. Het is gevaarlijk als je iets niet benoemt, maar leg er niet de nadruk op.’ POËZIE Rorsch benoemt ook twee valkuilen. De eerste is de vloek van kennis. ‘Wanneer je vol in het dossier zit, neem je snel bepaalde dingen aan en vergeet je dat te vertellen. Laat je stuk daarom altijd aan een niet-jurist lezen om te zien of het begrijpelijk is.’ De tweede valkuil is volledigheid. Rorsch’ ervaring is dat advocaten het moeilijk en eng vinden om te kiezen. ‘Dat zag je ook aan de weerstand die er was toen er een paginabeperking werd gesteld aan de memorie van grieven. Veel advocaten schoten in de stress, want dan moet je kiezen. Maar bij elk verhaal moet je kiezen. Je kunt nooit alles opschrijven.’ Als voorbeeld noemt Rorsch processtukken waarbij alles in chronologische volgorde wordt verteld en waarbij ook alle data worden genoemd. ‘Al die data zijn vaak helemaal niet belangrijk. Zo kun je, door volledig te zijn, de lezer juist op het verkeerde pad zetten. Laat de dingen die overbodig zijn weg. Vind daar een balans in.’ Denk goed na wanneer je in- en wanneer je uitzoomt en wat je vertelt over je personages, is haar devies. ‘Vertel niet te veel details. Dan gaat de lezer dat interpreteren als iets belangrijks. Je moet ook evenwicht vinden in welke menselijke aspecten je belicht. Rechters willen een objectief oordeel geven en niet het gevoel hebben gemanipuleerd te worden. Dus je moet het heel subtiel doen.’ Dichter Van Eijken beaamt dat het gaat om het vinden van de juiste balans. Zij drukt advocaten op het hart om ook eens een poëtische houding aan te nemen. ‘Dat zorgt voor contrast, meer compassie, toewijding en openheid.’ Dat kunnen advocaten volgens haar trainen door het lezen van poëzie. ‘In poëzie telt iedere letter en iedere interpunctie. Het traint je in dat hele technische. Tegelijkertijd is poëzie vaak heel open. Dichter Ellen Deckwitz vergeleek het ooit met die kralenkettingen die je voor deuren hangt om vliegen buiten te houden. Als je er heel dicht bij staat, kun je er goed doorheen kijken. Van een afstandje juist minder goed. Dat is wat poëzie is. Soms overzie je het goed, soms is het wat verder weg, maar nog steeds mooi. Durf die houding eens aan te nemen ten aanzien van een processtuk of pleitnota. Dat is heel leerzaam.’ Neem contact op via sociaal@andri.ai www.andri.ai * Bron: ‘Balie in beeld 2025’, Advocatenblad nr. 2, Nederlandse Orde van Advocaten De druk op sociaal advocaten is enorm. De uitstroom is zorgwekkend, de werkdruk stijgt, en het systeem piept en kraakt. Er is een forse afname van 9% zichtbaar in het aantal sociaal advocaten.* Toch blijft u staan. Voor uw cliënten. Voor het recht. Bij Andri.ai geloven we dat sociaal advocaten meer verdienen dan alleen waardering - ze verdienen slimme tools die écht helpen. Ruim een jaar ontwikkelden wij, samen met senior advocaten, een juridisch AI-platform, gebouwd voor de praktijk, getest in de praktijk. Geen theorie, geen hype, geen mooie praatjes. Gewoon getest in de echte praktijk. Meer dan 30 zaken zijn inmiddels succesvol ondersteund - met aantoonbare impact voor cliënten én kantoren. U kunt het vandaag nog zelf ervaren. Onze DLS-workflows begrijpen de context van uw zaak en genereren processtukken in minuten in plaats van uren - volledig voorbereid, zodat u alleen nog zorgt voor de persoonlijke afstemming. Onze AI begrijpt waar u aan werkt. Elke vraag triggert diep juridisch onderzoek, met transparante redenering, beïnvloedbare argumentatie en herleidbare bronnen. Het resultaat? Antwoorden die kloppen, passen en onderbouwd zijn - gebouwd op kwaliteit, niet kwantiteit. Met onze rechtszaaksimulatie bereidt u zich optimaal voor op zittingen. Daarnaast ontdekt u via backward reasoning meerdere strategische inzichten vooraf - inzichten die u anders pas in de rechtszaal zou krijgen. Actiedeelname Voor de eerste 50 sociaal advocaten die contact met ons opnemen, stellen we Andri.ai beschikbaar met extra ondersteuning - om direct verlichting te bieden in uw praktijk. Andri.ai – Voor de sociaal advocaat die blijft staan Andri.ai – voor de sociaal advocaat die blijft staan Gebouwd voor de praktijk, getest in de praktijk.
14 In veel bedrijven heerst ogenschijnlijk alle rust. Maar schijn bedriegt. Of het nu gaat om een familieonderneming, een joint venture of een onderneming waarin private equity investeert: vroeg of laat wil iemand álle ins en outs weten. Vragen over strategie, financiën, bonnetjes en bankstanden. Zelfs over wat er tijdens de lunch gegeten wordt (nou ja, bij wijze van spreken). Gedetailleerde informatieverzoeken zijn allang niet meer voorbehouden aan beursfondsen. Wij zien dagelijks dat ondernemers die dachten “Ach, wij zijn maar een bescheiden BV, van ons wordt niet de administratie van Unilever verwacht” plots worden geconfronteerd met kritische aandeelhouders, een energiek investeringsfonds of joint venture partners die volgens strengere standaarden werken. In familiebedrijven is vaak alles informeel geregeld. Prima, zolang iedereen op één lijn zit. Maar wat als een zus, oom of neef met een minderheidsbelang opeens het naadje van de kous wil weten? Dat kan escaleren, vooral als één partij zich buitengesloten voelt of als er wantrouwen heerst. Private equity investeerders hameren vaak al op periodieke rapportages, budgetten en KPI’s. Maar ook hier kunnen spanningen ontstaan, bijvoorbeeld bij een gewenste snelle exit of extra dividenduitkering, of als er twijfels ontstaan over het beleid. Soms ontstaat er een riskante cocktail, vooral bij vermoedens dat cruciale informatie wordt achtergehouden. Joint ventures kennen hun eigen kopzorgen. Samenwerken lijkt ideaal – de een brengt technologie in, de ander geld of een netwerk. Maar de ene partner kijkt wellicht met een andere bril naar de cijfers of naar verwachtingen, en dat kan in de loop der tijd ook nog wel eens veranderlijk zijn. Een buitenlandse aandeelhouder verlangt mogelijk uitgebreide rapportages terwijl de Nederlandse bestuurder “wel even belt als er wat is”. DE VISIE Get a grip! Informatierechten in familiebedrijven, PE-vennootschappen en joint ventures MARLIES SIEGERS (l) EN MARJON LOK (r), PARTNERS CORPORATE LITIGATION DVDW ADVOCATEN INFORMATIE IS GOUD… ALS HET SLIM WORDT AANGEPAKT Onvoldoende transparantie kan maken dat aandeelhouders zich buitenspel gezet voelen. Dat kan escaleren tot een gang naar de Ondernemingskamer. Alles op tafel leggen is niet wijs: concurrentiegevoelige kennis kan onbedoeld rondslingeren. Ingaan op elke informatiewens is ook onpraktisch en juridisch niet nodig. Het kan daarnaast maken dat het bestuur alleen nog maar bezig is met rapporteren. De toverwoorden: afstemming en vastlegging in statuten, aandeelhouders- of joint venture-overeenkomsten. Wie krijgt wanneer welke informatie en onder welke voorwaarden. Een ruzie over informatierechten slokt ergernis, geld en tijd op en kan soms eenvoudig worden voorkomen. BESTUURDERSAANSPRAKELIJKHEID: EEN BRUG TE VER? Bestuurdersaansprakelijkheid lijkt vaak een ver-van-mijn-bedshow, maar juist binnen familiebedrijven, joint ventures en PE BV’s kan het onverwachts actueel worden, denk aan kwesties als belangenverstrengeling. Onvoldoende transparantie jegens bijvoorbeeld (minderheids)aandeelhouders kan worden gezien als wanbeleid, met alle consequenties van dien. Dat kan zelfs leiden tot persoonlijke aansprakelijkheid. De Ondernemingskamer heeft de mogelijkheid om bestuurders te schorsen of zelfs tijdelijk een externe bestuurder met doorslaggevende stem te benoemen. De familiegeschiedenis of onderlinge relatie wegen dan ineens niet meer mee of leiden juist tot nog meer negatieve emoties in het geschil. HOE BROKKEN TE VOORKOMEN? 1. Basisafspraken. Leg vast wat er aan informatie wordt gedeeld, op welk moment en onder welke voorwaarden (denk aan vertrouwelijkheid). Bespreek regelmatig of de afspraken nog wel passend zijn. Verouderde afspraken die in een la verdwijnen zijn niet nuttig, maar komen wij toch dagelijks tegen. 2. Onafhankelijk toezicht. Een Raad van Commissarissen (RvC) of Advies (RvA) is er niet alleen voor grote bedrijven en kan helpen de rust te bewaren en gesteggel te voorkomen of op te lossen. 3. Transparantie is meer dan cijfers delen. Een regelmatige update op maat is vaak genoeg om vertrouwen te behouden en onrust te voorkomen. 4. Reageer op signalen. Een spervuur aan vragen is een signaal. Het is dan verstandig in gesprek te gaan vóórdat de botte bijl het geprefereerde instrument wordt. MET EEN PLAN OP WEG Met een goed plan en regelmatig onderhoud (lees: communiceren en actualiseren) kunnen stressvolle, dure en tijdrovende rechtszaken worden voorkomen. Wij sparren daarover geregeld met ondernemers, aandeelhouders, investeerders, toezichthouders en bestuurders. De wereld van informatierechten is hectisch, maar altijd boeiend en wij vinden het geweldig om onze cliënten daar doorheen te loodsen. Ook als het op een procedure aankomt. Want soms moet wie gelijk heeft, bereid zijn het te halen. 'Met een goed plan en regelmatig onderhoud kunnen stressvolle, dure en tijdrovende rechtszaken worden voorkomen'. 15 Specialist in werving General Counsels & Partners grotere kantoren 20 + jaar ervaring | 3.000+ kandidaten | 300+ vacatures ingevuld T: 035-6951554 www.legalmatch.nl E-book Geboren Talent geeft inzicht in je functioneren en je ideale beroep lezersactie € 9,90 Beroepsanalyses op basis van de geboortehoroscoop van Ellen ten Damme, Heleen van Royen, Nikkie Tutorials, Elon Musk, Bill Gates, David Guetta, Tijn Touber en vele anderen, waaronder een piloot, arts, docent, architect en marketing manager. Met tips over je werksegment, je groeikansen, je omgang met collega’s, je valkuilen, je drijfveren, het loslaten van belemmerende patronen, je communicatie, focus op kracht en de weg naar de bestemming waarvoor je geboren bent. Je hebt geen kennis van astrologie nodig. Gewapend met je gratis online geboortehoroscoop maak je stapsgewijs kennis met alle facetten van de astrologie en hoe die te duiden puur in het licht van je carrière. Geboren Talent Recensie van Tijn Touber: “Wat een bijzonder boek, want het klopt voor mijn gevoel allemaal! Ik herken mezelf erin. Omdat ik niet op zoek ben naar een studie of nieuwe baan, is het voor mij vooral een bevestiging dat ik op mijn plek ben in wat ik doe. Het maakt me ook duidelijker wat ik niet moet doen en wat ik beter kan delegeren.” Gun jezelf of je (klein-)kind een carrièreboost en ga naar Admediabooking.com ir. Nicoline Oude Grotebevelsborg
Skout is een legal search boutique. We richten ons niet alleen op kwalificaties, we kijken verder. We begrijpen wat onze opdrachtgevers echt nodig hebben. De juiste match maakt het verschil. Niet alleen voor de carrière van onze kandidaten, maar voor hele organisaties. Skout staat voor een naadloze match van bedrijfscultuur, ambitie en energie. Onze kracht? We hebben mensenkennis en kennen mensen. We zoeken naar de onzichtbare kwaliteiten die het verschil maken. Met ons vermogen om te voelen en te luisteren koppelen we mensen aan organisaties. We zoeken naar die vonk, die perfecte synergie tussen persoonlijkheid en bedrijfscultuur. Het is deze benadering die ons onderscheidt en die ons in staat stelt om, keer op keer, de juiste persoon op de juiste plek te krijgen. Bij Skout kennen we mensen, écht. Zo simpel is het. Dat is de kern van ons succes. Dat is wat we bedoelen met ‘simply the best’. Natascha Jonkers en Desiree Mohrmann vormen samen Skout: Hét wervingsbureau dat vindt en verbindt. 17 General Counsel en Chief Legal Officers zorgen ervoor dat de onderneming, inclusief het topmanagement, in niet al te grote problemen komt. Of het nu gaat om de governance, om grote business deals of om ethische afwegingen: de GC helpt. De General Counsel heeft de Hoofd Juridische Zaken vervangen en heeft een breder takenpakket en meer verantwoordelijkheden gekregen. In de eerste plaats moet de GC een goed jurist zijn. Maar serieuze problemen zijn nooit puur juridisch en moeten sneller dan ooit worden opgelost. Zakendoen is complexer geworden, veranderingen volgen elkaar snel op en bedrijven zitten niet te wachten op rechtszaken. GCs zijn overal bij betrokken. Denk ook aan relatief nieuwe thema’s zoals privacy, ESG, cyber, klimaat, reputatie en geo- politieke ontwikkelingen die meer dan ooit het leven van bedrijven en van de GC bepalen. GCs moeten ook leiderschap tonen: als manager van de juridische afdeling en als strategisch partner van de business en van de C-Suite. In veel opzichten is de moderne GC een mini-CEO geworden. Toekomstgerichte General Counsel in Nederland zoeken elkaar op binnen het kennisnetwerk General Counsel Netherlands (GCN). Om elkaar te leren kennen en om van elkaar, van GCN-Partners en van uitdagende gastsprekers te leren. Ze sparren over onderwerpen als strategie, technologie, reputatie, communicatie, innovatie, leidinggeven en people skills. Steeds vertaald naar de specifieke rol en uitdagingen van de GC. Het delen van kennis en ervaringen binnen GCN zorgt er voor dat GCs efficiënter werken en het stimuleert innovatie binnen de beroepsgroep. Speciaal voor ambitieuze GCs en CLOs die zich verder willen ontwikkelen is daarnaast het intensieve Engelstalige Executive Program van de General Counsel Academy (GCA) ontwikkeld. Met hoogleraren en experts van de beste Business Schools uit binnen- en buitenland. Een exclusief vijfdaags mini-MBA van het hoogste niveau met GCs en CLOs uit de meest uiteenlopende landen waardoor GCA-Alumni een sterk netwerk in het buitenland krijgen. Moderne General Counsel die continue willen blijven leren van peers en zich ook anderszins blijven ontwikkelen, voegen aanzienlijke waarde toe aan de onderneming. Ze omarmen technologische ontwikkelingen en zijn leiders. General Counsel: een prachtig vak. GCN Community Chair Info over GCN: www.generalcounsel.nl GCA Faculty Chair Info over GCA: www.generalcounsel.eu DE VISIE De moderne General Counsel is een mini-CEO geworden MICHIEL VAN STRAATEN GENERAL COUNSEL NETHERLANDS GENERAL COUNSEL ACADEMY
Met buitengewone kansen in alledaagse dingen. Gedreven door grote ambities. Hoe groot of klein u bent. Wie groot denkt, laat zich niet weerhouden door een snel veranderende markt, complexe wetgeving of uitdagende juridische vraagstukken. Wie groot denkt, denkt Olenz 0318 52 93 93 notarissen@olenz.nl www.olenz.nl Wie groot denkt ziet een wereld vol mogelijkheden Wij kijken naar zowel het ondernemingsrecht als vastgoedrecht en leggen ook de specifieke wensen in testamenten, huwelijksvoorwaarden en een familiestatuut vast. Veel vraagstukken hebben per slot van rekening zowel zakelijke als privé aspecten. Dat vereist een geïntegreerde aanpak. Wij zijn er voor de ondernemende cliënt: • de entrepreneur • de DGA • het familiebedrijf • de investeerder • de aandeelhouder en de particulier. Vandaag én morgen. Werken aan een duurzame relatie staat bij ons voorop. 19 TOP 10-BUSINESS Grootste Nederlandse bedrijven (beurswaarde in dollars) 1. ASML staat als eerste op de lijst met grootste Nederlandse bedrijven. Het bedrijf heeft een marktkapitalisatie van 292,83 miljard euro. Het bedrijf maakt vooral machines die worden gebruikt bij het maken van chips. Chipfabrikanten zijn dan ook voornamelijk klanten van ASML. Tegenwoordig zitten er chips in zeer veel elektronische apparaten, wat de groei van AMSL ook verklaart. 2. Airbus. Het tweede bedrijf op deze lijst is opgericht door de samenwerking van verschillende Europese bedrijven. Vliegtuigbouwer Airbus is de grote concurrent van het Amerikaanse Boeing. De beurswaarde van dit bedrijf is 124,91 miljard euro. Sinds 1970 maakt Airbus al vliegtuigen. Sinds de oprichting hebben ze al meer dan 10.000 toestellen geleverd. Hoewel de hoofdvestiging in Nederland (Leiden) is gevestigd, zit het operationele hoofdkantoor in Frankrijk. 3. Prosus is het derde bedrijf op deze lijst met grootste Nederlandse bedrijven. De beurswaarde van dit bedrijf is 88,94 miljard euro. Prosus is een investeringsmaatschappij. Het bedrijf heeft een groot belang in meerdere mediabedrijven. Het bedrijf investeert ook in veel bedrijven die potentie hebben (groeiaandelen). 4. NXP Semiconductors is een afsplitsing van Philips. Vroeger was dit het onderdeel van Philips voor het maken van halfgeleiders. Halfgeleiders worden veel gebruikt in elektronische apparaten. Philips heeft het onderdeel echter verkocht, waarna het verder is gegaan als NXP Semiconductors. De marktkapitalisatie van het bedrijf is 52,21 miljard euro. 5. ING Group. ING Group is het moederbedrijf van een van de grootste banken van Nederland. ING is in 1881 opgericht in Nederland en heeft sindsdien een grote groei doorgemaakt. Het is dan ook een van de grootste bedrijven die zijn opgenomen in de AEX. De hoofdactiviteit van ING Group is bankieren, maar ze zijn ook actief in de verzekeringswereld. Ze hebben veel verschillende banken en verzekeraars overgenomen door de jaren heen. Hierdoor is de totale marktkapitalisatie van ING Group zo’n 47,46 miljard. 6. Adyen Adyen staat op de zesde plek op deze lijst met grootste Nederlandse bedrijven. Dit is een bedrijf dat ook daadwerkelijk in Nederland is opgericht. Je hebt dit bedrijf wellicht wel eens gezien wanneer je (online) een betaling ging doen. Het is namelijk een groot betaalbedrijf. Sinds de oprichting in 2006 hebben ze al uitgebreid naar meer dan 20 landen. De marktkapitalisatie van Adyen is 56,59 miljard euro. 7. Universal Music Group is het zevende bedrijf op deze lijst met grootste Nederlandse bedrijven. Dit bedrijf is het grootste muziekbedrijf ter wereld. Onder andere Eminem en U2 staan onder contract bij dit concern. De marktkapitalisatie van Universal Music Group is 44,46 miljard euro. 8. Heineken Heineken is een bedrijf dat vrijwel iedereen kent. Wereldwijd wordt het bier van deze brouwer geschonken. Heineken is goed voor een marktkapitalisatie / beurswaarde van 38,78 miljard euro. Heineken is opgericht in 1864 en het is daarmee meer dan 150 jaar oud. Naar het traditionele merk Heineken is het bedrijf ook eigenaar van merken zoals Amstel, Brand, Jillz, Vitaminwater, Sourcy, Desperados en Wieckse Witte. 9. Argenx Op de negende plek in deze lijst met grootste Nederlandse bedrijven staat Argenx, het Nederlandse moedervenootschap van het gelijknamige Belgische bedrijf. Argenx ontwikkelt geneesmiddelen. Argenx heeft een beurswaarde van 37,48 miljard euro. 10. Wolters Kluwer Met een beurswaarde van 37,46 miljard euro sluit Wolters Kluwer deze lijst af. Wolters Kluwer is een Nederlands bedrijf met een rijke historie. Het bedrijf Bedrijf Marktkapitalisatie/beurswaarde (dollars) 1 ASML 292,83 miljard 2 Airbus 124,91 miljard 3 Prosus 88,94 miljard 4 NXP Semiconductors 52,21 miljard 5 ING Group 47,46 miljard 6 Adyen 56,59 miljard 7 Universal Music Group 44,46 miljard 8 Heineken 38,78 miljard 9 Argenx 37,48 miljard 10 Wolters Kluwer 37,46 miljard BRON: FINANSJAAL.NL
20 Trends en ontwikkelingen 2025: het belang van “M & AI” 1. INTRODUCTIE Volgens sommigen zullen we in 2025 langzamerhand een begin zien van een consolidatie in het middensegment van de Nederlandse, advocatuurlijke markt. Reeds jaren voorspeld en toegelicht, maar nu gaat het dan toch echt gebeuren! Tijdens de traditionele Ronde Tafel bijeenkomst van Venturis Consulting Group voor bestuurders van Nederlandse advocatenkantoren voorafgaand aan de publicatie van de Jaargids Advocatuur 2025 werden door de deelnemers grofweg drie argumenten genoemd die deze voorspelling ondersteunen: • professionalisering en veranderende klantbehoefte vereist meer schaalgrootte, diepte en breedte in de kernpraktijken van advocatenkantoren en een hogere kwaliteit van de wijze van juridische dienstverlening; • toegang tot en retentie van talent met name op senior niveau (“War for Talent”); en, • investeringen in AI, legal tech en digitalisering, alsmede in de kwaliteit en wijze van de dienstverlening nopen tot een structurele verhoging van het investeringsniveau. Als tweede trend werd de grootschalige adoptie van AI in de advocatuur en bedrijfsjuridische benoemd. Laten we beide trends eens nader analyseren en proberen te duiden. GERARD TANJA PARTNER VENTURIS CONSULTING GROUP (AMSTERDAM) STRATEGIE 2. CONSOLIDATIE? De recente trans-Atlantische fusies tussen A&O en Shearman, en Herbert Smith Freehills en Kramer Levin zijn enerzijds een (tijdelijk?) antwoord op de Amerikaanse ”overname” van de lange tijd door de Magic en Silver Circle kantoren gedomineerde Londense markt, anderzijds passen ze in het beeld van het ontstaan van een (opnieuw door de Amerikanen aangevoerde) Global Elite van een beperkt aantal kantoren (10-15) met een aanwezigheid in de belangrijkste financieel-economische centra/jurisdicties en regio’s. Overigens rijst in dit verband wel de vraag in hoeverre de recente acties van President Trump richting een aantal Amerikaanse kantoren als Paul Weiss, Skadden en WilmerHale deze trend zullen beïnvloeden. In combinatie met de voorgenomen en aangekondigde handelsmaatregelen zou dit kunnen leiden tot minder interesse in trans-Atlantische projecten en initiatieven. De tijd zal het leren. Wat heeft dit te maken met de Nederlandse mid-market en de bovenkant van dit marktsegment? Aanvankelijk niet veel, maar op middellange termijn zullen er gevolgen zijn. Enerzijds zullen er nog een aantal trans-Atlantische fusies volgen; een deel daarvan betreft Magic Circle kantoren (waarschijnlijk niet alle; deze kantoren zullen geen deel Volgens sommigen zullen we in 2025 langzamerhand een begin zien van een consolidatie in het middensegment van de Nederlandse, advocatuurlijke markt. Reeds jaren voorspeld en toegelicht, maar nu gaat het dan toch echt gebeuren! MARTIJN LESTERHUIS PARTNER VENTURIS CONSULTING GROUP (AMSTERDAM) gaan uitmaken van de Global Elite). De verwachting is dat met name, oorspronkelijk Engelse, internationale business kantoren met grote kantoren netwerken en opererend op een tier-2 niveau, zullen (moeten) reageren. We zien 3 strategieën: • een aantal van deze “UK-headquartered” internationale kantoren zullen een “firm-to-firm” fusie-strategie gaan volgen om op internationaal niveau voldoende schaalgrootte, diepte en breedte in hun kernpraktijken te verwezenlijken en daarmee toegang tot interessant werk en cliënten te (be) houden. Het gaat hier om fusies buiten de Verenigde Staten; • een deel van dit soort kantoren zal trachten een trans-Atlantische fusie te verwezenlijken door een, voor hen, aantrekkelijke Amerikaanse partner te strikken (maar zie eerder); en, • sommige van deze kantoren met behoorlijk ontwikkelde internationale netwerken en een mooie aanwezigheid in de belangrijkste Europese jurisdicties zullen een agressieve(re) Europese en internationale, autonome expansie strategie volgen (of hebben dit reeds gedaan en zijn al met de uitvoering begonnen) om zodoende een verdere internationale en Europese expansie en versterking na te streven. Het is vooral deze laatste ontwikkeling die in Nederland, met een zo langzamerhand significant marktaandeel voor Angelsaksische en internationale kantoren aan de bovenkant van de mid-market en het typische midden segment van de markt, gevolgen gaat hebben voor nationale, onafhankelijke kantoren. Zeker wanneer deze nationale kantoren voor een belangrijk deel van hun inkomensstroom (laten we zeggen zo’n >10% op jaarbasis), afhankelijk zijn van inkomende referral werkzaamheden of een eigen klantportfolio hebben waar in toenemende mate (volwassen) cliënten vertegenwoordigd zijn met internationale wensen en behoeften. Daarnaast zijn er nog een aantal Nederlandse kantoren die het (aanwezige) potentieel van aantrekkelijk en commercieel interessant internationaal werk voor (een deel) van hun praktijken hebben geïdentificeerd en juist op dat vlak bewust willen groeien. Belangrijk is ook dat de verschillen in omzet, winstgevendheid en kwaliteit van klantportfolio’s tussen enerzijds de nationale, onafhankelijke kantoren en de lokale vestigingen van internationale kantoren opererend aan de bovenkant van het middensegment (ca. 15 kantoren) en, anderzijds, de “rest” in het middensegment steeds groter wordt en het belang om bij de “winnaars” te horen, wordt meteen duidelijk. Daarnaast is het voor veel kantoren de laatste jaren inmiddels ook duidelijk geworden dat het veilige scenario van incrementele en autonome groei weinig tot niets heeft opgeleverd en niet het verschil gaat maken. Ingrijpender scenario’s zijn noodzakelijk. Welke groei strategieën hebben deze kantoren dan tot hun beschikking en gaat dat leiden tot (een begin van) consolidatie? En hoe kunnen kantoren, om zich te onderscheiden van “de rest”, opereren? Afhankelijk van de huidige positionering in het midden segment, de kantoor-specifieke omstandigheden op praktijk- en sector niveau, huidig klantportfolio, alsmede het ambitie niveau van de partners (zonder een gedeeld ambitie niveau van de partners is elke groeistrategie gedoemd te mislukken), zijn er een paar groeiscenario’s beschikbaar: Welke groei strategieën hebben deze kantoren dan tot hun beschikking en gaat dat leiden tot (een begin van) consolidatie? En hoe kunnen kantoren, om zich te onderscheiden van “de rest”, opereren? 21
RkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=