KENNIS EN KUNDE 2025 - WWW.TSVB.NL 17 ding, voorraden en mobiliteit valt veel te bereiken. Zo leidt een ander voedingspatroon (minimaal gebruik van vlees) tot een omvangrijke verlaging van de CO2-uitstoot, maar dit is strikt genomen geen ‘bezuiniging’. Als we energievraagstukken kwantitatief en fysisch opvatten, hangen het natuurkundige en het vitale concept nog steeds samen – zeker in ons eigen lichamelijke bestaan. Met de consumptie van fysische energie willen we immers altijd bepaalde doelen verwezenlijken, die gerelateerd zijn aan de levenskwaliteit die wij nastreven. Het fysieke energiegebruik is ingebed in de menselijke cultuur en is steeds verbonden met onze keuzen en onze waarden. De vraag is niet alleen of wij energie gebruiken en zo ja, hoeveel dan wel, maar ook waarvoor wij dit doen. Het is opvallend dat het model van schaarste niet opgaat voor het Chinese concept qi. Qi maakt deel uit van de onuitputtelijke en overvloedige cycli van de kosmos. Ook de zeventiende-eeuwse dichter Henry More zag energie als verschijnsel dat uitgaat van de zon maar haar tegelijkertijd nooit verlaat. Evenals de kracht van te plaatsen. In het eerste geval gaat het om iets wat meetbaar is met allerlei technieken, in het tweede om iets wat primair berust op een persoonlijke, niet-overdraagbare ervaring. Maar als deze subtiele energie niet objectief bestaat en ook niet subjectief is, wat blijft er dan over? De westerse wetenschap houdt weinig rekening met de mogelijkheid dat er ervaringen zijn waarbij het onderscheid tussen objectief en subjectief, zoals dat sinds Descartes wordt gemaakt, onbruikbaar is. In het oude India, in het confucianisme, in het daoïsme en in het neoplatonisme komt dit subject-object onderscheid niet voor, en ook de westerse filosofie heeft het duizenden jaren zonder gedaan. Als we dit vanzelfsprekende onderscheid niet meer maken, kunnen we ons gemakkelijker een brug voorstellen tussen de twee vormen van energie waarover dit artikel gaat, alsof een vonk op het ene gebied kan overslaan op het andere. We zullen dan misschien geen nieuwe concepten hoeven te bedenken, maar eerder onze eigen concepten moeten deactiveren (Van Dongen 2025). Alsof dat zo makkelijk is... VIJFDE BEDRIJF: SCHAARSTE EN OVERVLOED In het huidige maatschappelijke debat zien we energievraagstukken als een technische kwestie, die we aan specialisten (fysici, biologen, economen, klimaatwetenschappers) kunnen overlaten. In debatten over de energiecrisis worden voortdurend termen gebruikt die aan het model van schaarste zijn ontleend. Ongemerkt houden deze termen het ‘tankstation-denken’ in stand. Deze kwantitatieve benadering leidt al snel tot benaderingen waarbij de oplossing vanzelfsprekend van bezuinigen moet komen of van meer produceren. Maar besparing en productiviteit zijn niet alleen een kwestie van techniek, maar ook van cultuur. Met andere voorkeuren op het gebied van voe-
RkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=