14 TIJDSCHRIFT VOOR BEGELEIDINGSKUNDE HOOFDARTIKEL op de blikvernauwing van een hystericus, of op een dwangneurose, die het denken vastzet en de verbeelding remt. De filosoof ‘in the great sense of the term’ kenmerkt zich juist door het vermogen zich in anderen in te leven en zaken vanaf verschillende perspectieven te bezien: hij bevindt zich op de ‘cross-roads of truth’. In plaats van de academische status van de filosofie te bewaken roept James zijn collega’s op om te ijveren voor een nieuwe agenda: de praktische vraag hoe filosofen vermoeidheid, matheid en dorheid kunnen bestrijden en de kwaliteit van het leven van het individu kunnen verbeteren. Want mensen hebben elkaar en elkaars geestkracht voortdurend nodig. James’ lezing bleek verkeerd ge- adresseerd te zijn. De vakpers zweeg The Energies of Men dood. Maar allerlei populaire weekbladen publiceerden James’ verhaal juist wel, in vereenvoudigde vorm. VIERDE BEDRIJF: EXTENSITEIT EN INTENSITEIT De geschiedenis van het concept energie confronteert ons met twee hoofdbetekenissen: ‘arbeidsvermogen’ en ‘volhardende geestkracht’. Het fysische energiebegrip heeft zich in de negentiende eeuw afgesplitst van het alledaagse. Maar beide betekenissen van energie gaan elkaar na pakweg 1850 ook overlappen. Verschillende auteurs nemen bij hun gebruik van het begrip energie in de meer psychologische betekenis kenmerken van het fysische concept over. Tot ver in de twintigste eeuw worstelen psychologen als Sigmund Freud en Carl Gustav Jung met de vraag of energie een grondslag kan zijn voor een theorie, of dat het concept vooral een metafoor is. In 1921 modelleert Gerard Heymans Ook bijzondere ideeën kunnen ‘dynamogenetisch’ zijn. James gaat uitgebreid in op de effecten van ademhalingsoefeningen, vasten, gebed en mind-cure. Hij schrijft bladzijdenlang over de effecten van yoga op de mentale conditie van een van zijn vrienden. Zijn lezing is een oproep aan zijn toehoorders om te werken aan de verbetering van de energie van de bevolking, ‘as a methodical programme of scientific inquiry’ – door middel van biografisch onderzoek. Er komt volgens James nieuwe energie vrij als mensen hun gewoontes doorbreken en nieuwe contacten leggen met mensen met andere ervaringen. Dit geldt ook voor de filosofie zelf: ‘One part of our mind dams up – even damns up! – the other parts.’ De professionele afbakening en de specialisatie van de filosofie (het doel van de APA) moeten volgens James worden tegengegaan. Filosofen dienen de grenzen met andere disciplines te negeren. Hun streven naar ‘intellectual respectability’ lijkt Figuur 2 | Een poster is over het embleem van het Gemeente-Energiebedrijf van Amsterdam (GEB) geplakt. Foto: Anita van der Weg.
RkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=