KENNIS EN KUNDE 2024 - WWW.TSVB.NL 27 vaak switch je van het ene naar het andere gedrag. Zo kom ik tot een herziening van mijn eerder gepubliceerde model (Nauta, 2023), dat niet gaat over bully’s, maar over bullyen; niet over identiteit, maar over gedrag (zie figuur 2). Welke theorie vertelt dit model? Als je kracht en moraliteit kruist, dan krijg je een matrix – van zwak naar sterk en van fout naar zich dan weer in een hoek laat drukken en soms ook opstaat om voor zichzelf of anderen recht te halen. Uit onderzoek blijkt dat mensen zelden met één label te kwalificeren zijn. Zo werden 37 universiteitsmedewerkers geïnterviewd over hoe ze hun rol als omstander bij grensoverschrijdende incidenten zagen (Crutcher Williams & Violanti, 2024). De onderzoekers zochten naar ‘zuivere’ omstanders, maar veel geïnterviewden bleken niet eenduidig te typeren. Als ze over incidenten vertelden, dan switchten 25 van de 37 geïnterviewden tussen wat hen zelf was aangedaan en wat ze anderen aangedaan hadden zien worden. Juist als we schaamte (h)erkennen, dan pinnen we anderen en onszelf niet langer vast met een label. Als je schaamte niet wegdrukt maar onderkent, dan ga je vanzelf reflecteren op je gedrag: ‘Wat is mijn eigen aandeel? Wat kan ik anders doen?’ Daardoor kun je switchen naar ander gedrag. Zoals Johan kon switchen van schaamteloze bully via schaamtevol slachtoffer naar erkenning van zijn schaamte, om die zelfs vrijuit met een publiek van bestuurders te delen. Daardoor was hij niet langer schaamteloos, noch schaamtevol, maar wat ik noem: schaamtevrij. Schaamtevrij gedrag betekent dat je de schaamte vrijlaat, dat die er mag zijn. Paradoxaal genoeg verdwijnt daardoor de schaamte vaak als sneeuw voor de zon. HERZIEN MODEL Te vaak veralgemeniseren we gedrag naar identiteit, zo van: hij scheldt, dus is hij een bully. Of: ik liet met me sollen, dus ben ik sub- assertief. Terwijl we in werkelijkheid veel verschillende gedragingen vertonen. Precies dit drong tot me door na die kritische vraag bij mijn lezing. Als je beseft dat gedrag niet een-op-een voortkomt uit iemands identiteit, maar dat mensen hun gedrag sterk variëren, dan kun je die identiteit loslaten en met nieuwe ogen kijken. Dat geldt zowel voor hoe je kijkt naar anderen, als naar jezelf. Je bent niet slachtoffer, dader of omstander; je gedraagt je alleen maar zo. En Figuur 2 | Bullying-matrix.
RkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=