KENNIS EN KUNDE 2024 - WWW.TSVB.NL 25 Uit onderzoek blijkt dat in het individualistische westen mensen het afleren om hun schaamte te etaleren (Tracy & Matsumoto, 2008). Terwijl in Azia- tische landen schaamte gezien wordt als iets goeds dat je mag tonen, zien we het hier als iets zwaks dat je moet onderdrukken. Op schaamte rust in westerse samenlevingen een taboe. Dat is een gemiste kans. Schaamte is een signaal aan jezelf dat iets beter kan; de kanarie in de kolenmijn die je juist kan benutten. Als je erkent dat je je schaamt, dan verkleint dat de kans op egocentrische vertekening. Immers, je wijst niet langer naar de ander, maar naar jezelf als (moreel) allesbehalve perfect. Ook loop je dankzij ruiterlijk onderkende schaamte minder kans dat zowel jijzelf als de mensen om je heen in de valkuil trappen dat het stoer en sterk is om je fout te gedragen. Je hoeft je niet meer groot te houden. Je omarmt nét wat makkelijker deze scheurkalenderquote van Omdenken: ‘Je bent nooit te belangrijk om aardig te zijn.’ KRITIEK OMARMEN Makkelijk is het trouwens niet om schaamte te erkennen. Zeker niet als de organisatie die jij bestuurt in de pers komt, omdat onderzoek aantoont dat het bij jou ‘sociaal onveilig’ normen overtreden, worden als dominant gezien. Als ze daarmee ook nog eens bijdragen aan het collectief, dan krijgen ze nog invloed ook. Dit verklaart waarom een leider als Ivo van Hove, artistiek directeur bij theatergezelschap ITA, ruim twee decennia zijn goddelijke gang kon gaan. In zijn ambitie om grensverleggend theater te maken, liet hij grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik ten opzichte van acteurs toe. Acteurs werden vaak flink uitgescholden door belangrijke (gast)regisseurs. Zelfs fysiek geweld bleef onbesproken en onbestraft, aldus een onderzoeksrapport (Burghoorn & Embrechts, 2024). Op de vraag of hij zich hierover schuldig voelde, antwoordde Van Hove: ‘Dat soort schuldgevoelens ken ik niet, omdat ik het gevoel heb dat acteurs óók het beste willen en geen theater van de middelmaat’ (Janssens, 2024). Kortom, niet alleen zijn mensen behept met denkfouten over eigen gedrag, waardoor we onszelf zien als vriendelijke wezens, ook maken we de denkfout dat leiders best mogen bullyen. Hoe kom je anders tot topprestaties? SCHAAMTE ALS SIGNAAL Het citaat van Van Hove illustreert iets opmerkelijks bij ‘sterke leiders’ die over lijken gaan; iets dat zulke leiders juist lijken te ontberen, omdat ze het als ‘deerniswekkend’ zien, zoals columnist Arthur van Amerongen (2019) het betitelde. Ik doel op gevoelens van schuld en schaamte.1 Vooral schaamte is volgens Van Amerongen een ‘pathetische afwijking’. Ik ben er echter steeds meer van overtuigd geraakt dat schaamte een onmisbaar signaal is dat mensen tot zelfreflectie kan bewegen. Schaamte is een sociale, morele en pijnlijke emotie die je ervaart als je vindt dat wie jij bent niet voldoet aan bepaalde normen (Nauta, 2021). Schaamte voelt pijnlijk, waardoor we die emotie liever wegdrukken. Vooral in westerse samenlevingen hebben we die neiging. Onze cultuur is zodanig individualistisch dat het not done is om je iets van het collectief aan te trekken. 1 Schuld en schaamte liggen in elkaars verlengde, maar zijn niet hetzelfde. Schuldgevoelens gaan over je eigen gedrag, waarbij je denkt: ik heb iets slechts gedaan. Bij schaamte wijs je je hele zelf af: ik ben een slecht mens (Nauta, 2021). HET IS GOED OM OP Z’N TIJD JE MENINGEN, OVERTUIGINGEN, MODELLEN EN THEORIEËN TE HEROVERWEGEN
RkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=